This is a reproduction of a library book that was digitized by Google as part of an ongoing effort to preserve the information in books and make it universally accessible.

Google books

https://books.google.com

This is a reproduction of a library book that was digitized by Google as part of an ongoing effort to preserve the information in books and make it universally accessible.

Google books

https://books.google.com

University of Virginia Library PA8557.P6 E6 1832 D

TITTCTTTTR

AL [ D

—M 07À

—U Cup pomme ——

Digitized by Google

Digitized by Google

. POGGII EPISTOLAE -

/ T ^ Kk .6 $5355. 4 Me

Li : wo5 w——t ef av

L : ps 4.

pex ye

à 9 wal, mL

CN:

[274

Digitized by Google »

POGGI EPISTOLJ

EDITAS COLLEGIT ET EMENDAVIT

PLERASQUE EX CODD. MSS. ERUIT:

ORDINE CRONOLOGICO DISPOSUIT

NOTISQUE ILLUSTRAVIT

EQU. THOMAS DE TONELLIS JC.

FLORENTIJE

T Y PIS L. MARCHINI

MDCCCXXXI.-

N

PR/IEFATIO

P oggii Vita, quoad publica facta et quoad hi- storiam saeculi in quo vixit, abunde , pulcre , et dilucide Anglico sermone scripta a Vilhelmo Shepherd , et in Italicum a me translata , edita est anno 18235. cum notis, et additio- nibus. Materiam illustrationum, additionumque maxima ex parte praebuerunt epistolae inedi- tae Poggii, quae in Codicibus perillustrium bi- bliothecarum ltaliae, Galliae , Angliae, et Ger- maniae, in peregrinationibus meis , inventae sunt. Collectis hoc modo epistolis circiter quin- gentis, editis simul cum ineditis coacervatis , fere omnibus sine anni nota, ratus sum, si possem 'eas ordine chronologico in seriem dispo- nere, ad intimam historiae illustrationem , ad litterarum status cognitionem, ad morum ac per- sonarum saeculi illius notitiam, utile fore. Hoc. in proposito.judicium doctissimorum virorum,

M veluti Tiraboschi (1), Ginguené (2), et Shepherd, qui idem sentiebant, valde confirmavit. Ignotum praeterea mihi non erat varios litterarum cultores cogitasse Poggii epistolas typis mandare, sed nun- quam id effectum esse. Noveram etiam Franciscum Hyacinthum De-Lan Gallum, incipiente seculo XVIII. constituisse Poggii operain sex volumini- bus una cum epistolis edere. De hoc me certiorem fecit epistola quaedam Antonii Mariae Discionii eidem De-Lan inscripta, quae inedita extat apud me, ubi haec verba notanda praecipue per me erant. ,, Credo equidem, te huic editioni nuntium , non remisisse;at si quaedam graviora negotia »te detinent ac impediunt , ne Poggii Opera a , te collecta, et in sex volumina distributa , in , lucem denique prodeant, obsecro te atque ob- , testor , ut epistolas saltem praelo mandes ; , nam quum optimus ille Codex, ex quo exscri-

» bendas curavi, quae penes te sunt, Florentia , sit alio asportatus, in quas' inciderit manus » ignoro , proindeque arbitror fore, ut eum ali- » quando, sed frustra , desideremus. His addas , , eruditos omnes a te id ipsum avide expectare: , ut videre est in ornatissima Praefatione doctis- » Simi ac praestantissimi viri Ántonii Francisci ,; Gori ad Tomum III. Musei Florentini pag. XII. , Ne ergo diutius occulta detineas ea, quae tibi maxime futura sunt laudi; omnium namque , litteratorum amorem in te perpetuo devinxeris,

(1) Storia della Letteratura ltaliana Tom. 6. par. a. Lib. 3.

Cap. i. $ XXXII. (4) Histoire Litteraire d' Italie Tom. 3. pag. 335.

vi » quod excellentissimum Posggium, immortalem » quidem virum, sed prope hac aetate sepultum, , redivivum donisens nobis ,,.

Noveram hoc idem aggressum esse alium quem puto esse Laurentium Mehus, sed impres- sis epistolis circiter viginti quinque primae col- lectionis MS. Riccardiani 749. uti jacent, nec for- ma eleganti, nec emendata lectione, id inter- misisse.

Indubium vero.mihi erat multum ad Poggii gloriam conducere posse, ordinatam lectionem ejus epistolarum, non solum , quia in epistolis ut in speculo quodam animi ejus rectitudo , libera- litas, constantia, fortitudo, divitiarum , mune- rum, dignitatum contemptus, et constans virtu- tis'amor apparet, sed ingenii quoque praestantia, eloquentia, et in latine scribendo summa facili- tas, elegantiaque maxime elucet. Testes mihi erant homines doctissimi saeculi sui, qui avide epistolas ejus perquirebant. Et licet opinioni meae non multum ponderis tribuere possem, ho- mini tamen certe non ignaro nec ignoto, Ánto- nio Panormitae, fidem dabam, qui in epistola quadam, inter Poggii Opera edita (1), sic de eis loquitur. ,, Epistolae tuae quae veterem sane et , antiquum illum eloquentiae Romanae morem » prae caeteris mea sententia exprimunt, ad me ,ut jusseras perlatae sunt. Eas, tametsi aucto- , rem obticuisses, abs te tamen pro quadam sin- » gulari earum elegantia profectas animadverte- , ram. Habent enim epistolae tuae nescio quid

(1) Editio Argent, an: 1513. fol. 133.

vili | ,e€Xcelsum, suave, acre, opulentum, grave, ,atque ea: quidem insigniter, ut qui tuas illas , esse dubitarit, auctorem quoque praeter te ,0140n inveniat ,,. Et in fine ,, Iterum vale, nec » me fraudes voluptate ac vice tuarum epistola- , Tum, quae, ut initio dixi, prae caeteris gratae, » jucundae, et vere Romanae mihi visae sunt ,,.

Inter maximas hujus laboris difficultates,duae praecipue me deterrebant. Harum prima erat re- ctae lectioni textum restituere, collatione adhibita variorum codicum, qui saepe tam mendose, tan- ta siglarum obscuritate, nulla ortographia con- scripti sunt, ut persaepe divinandum sit. Altera vero in. recta constabat, et bene disposita colloca- Gone epistolarum , ita ut rerum ac temporum series, lucido successionis ordine consequeretur.

Allusiones saepe subobscurae ad rerum pu- blicarum, et ad temporum vicissitudines, ad per- sonarum statum et conditionem , ad domestica facta, mihi conjectandi aliquando , et aliquando exploratae veritatis fundamento innitendi mate- riam praebuere.

Conjecturarum et opinionum mearum ratio- nes lectoribus exhibere volui. Personarum de quibus in epistolis loquitur, nomen et qualitates aliquando exponere, dubiasque allusiones quan- deque explicare, brevissimis quantum fieri po- terat, et nudis commentariis conatus sum.

Scio me longe abesse in scribendo ab elegan- tia latini sermonis, ut balbutire videar, non so- lum si me comparem priscis illis summis scri- ptoribus, sed etiam Poggio nostro. Àt non spon-

20 nni

IX

te, disserendi studio , et doctrinae ostentatione, sed necessitate quadam coactus latine scripsi; ne commentariola quae ad aliquid. explanandum opportuna existimabam, materno vernaculo, la- Hino textui subjicerem. Ideo a me satis esse fa- ctum existimabo, si id quod exprimere volui, fa- cile, et sine dubietate a lectoribus intelligi pote- rii. Et , ut Poggius inquit, (1) si cui forte planum nimis atque humile videbitur hoc di- cendi genus, aut non satis explicata ratio mu- neris suscepti, is intelligat primum me delectari ea eloquentia, in qua non major existat intelli- gendi, quam legendi labor; deinde advertat, non quantum de ea re disseri, sed quid in scribendo consequi posset homo in ista nec facili, nec humili palaestra exercitatus, et coacte in ipsam descensus. |

Codex quem praecipue sequutus sum extat inter manuscriptos Bibliothecae quondam Ric- cardianae, sub numero 749. et optimus dici po- test, non solum quia literis satis perspicuis , et salis correcte exaratus est, sed quia majorem numerum epistolarum Poggii continet. .His ta- men aliae complurimae excerptae ex variis edi- tionibus, aliisque Codicibus, et praecipue ex MS. Bibliothecae quondam Sancti Victoris , nunc Regiae Parisiensis, additae sunt. Nec MS. Riccar- diano semper serviliter adhaesi, sed inter va- rias Codicum , editionumque lectiones , eam quae mihi melior videbatur sequutus sum, studio et labore satis improbo, ita ut vere de hoc dici

(1) In epistola dedicatoria ad Dialogum A varitiae.

Xx

possit ,, Expertus disces quam. gravis iste la- » bor ,,! 0

Codex Riccardianus tribus constat collectio- nibus. Prima, epistolas LXXXVI. omnes Ni- colao Nicolio inscriptas continet. Huic colle- ctioni epistola dedicatoria Fraucisco quodam Marescalco Canonico Ferrariensi, praefixa est. (1)

(t) Epistola hic transcribitur. Poggius pl. sal. d. Francisco Marescalco Ferrariensi.

», Scripsi olim diversis in locis ac temporibus plures episto»

», las ad Nicolaum Niccolum Florentinum virum doctissimum , et

»; mihi ab ipsa mea adolescentia summa necessitudine ac benivo-

»» lentia conjunctum , et scriptae suut a me variis de rebus dome-

»» Sticis, ac privatis nostris , pro ut occasio temporum , ac negotio- »,rum conditio ferebat, quum in ipsas conjicerem quicquid im

» buccam venerat, ita uL etiam verba quaedam vulgaria , quam-

», quam jocandi gratia , inserantur. Neque enim solum commenda-

», bam epistolis , quae agebantur a me ac dicebantur , sed etiam

», tamquam ad me alterum scriberem , curas et cogitationes meas. »,; Scripsi autem illas ex tempore, ut plurimu m, et manu veloci , ut »» rescribendi neque ocium esset , neque voluntas ; qui accidit , ut

», exemplaria earum nulla apud me remanerent. Neque enim scri-

», pta mea unquam magni feci, neque facio , tunc maxime cogno- », SCens quam parum dicendi facultate possim , quum sumpto cala-

», mo animum ad scribendi curam accomodavi. In quo persaepe ita » mibi ipsi desum , ut rudis atque ingenii inops mihi videar iu . »» Scribendo, quum non solum sententiae aliquando, sed etiam ver- »» b» deficiant, licet diutius, quid dicam investiganti, Verum »» quum intelligerem nonnullos, sive commotos benevolentia , sive

,», leviora quaedam sectandi studio adductos, epistolas meas quales-

» cumque sint, tum quaerere diligenter, tum libenter ac stu-

», diose legere, rogatus a multis, ut eas conquirerem ac in volu-

», men conjicerem , ad communem rudium utilitatem , satisfeci et

», quidem ex parte amicorum voluntati , non quidem ut existimem

»» aliquo in pretio illas apud doctos futuras , sed ne negem petenti-

»; bus, quod parvo labore exsolvt queat. ltaque quum Pontifex nu-

», per esset. Florentiae , sumpta facultate, perquisivi apud Nico-

», laum, qui aliqua ex parte illas diligenter servarat, quasdam ex

»» eis litteris, quas olim ad eum misissem , dedique operam , ut

» Per librarium meum transcriberentur. Licet autem multae dees-

XI Secunda collectio in decem hbros a Poggio di- sposita, epistolas ad varios inscriptas continet, et ei praefigitur dedicatoria Loisio Archiepiscopo Florentino, quem Ludovicum Scarampium esse arbitror (1). Tertia quae ex VII. libris constat,

» sent , quae memineram me olim scripsisse , quae videri poterant

», paulo politiores , nolui tamen, ut'aliarum amissione, harum quo-

» que , quas repereram, memoria tam cito aboleretur. Unde par-

» vum libellum ex bis confeci, ut esset unde, qui vellent, in otio vel

» legendi , vel ridendi materiam sumerent. Hoc autem volumen ,

» quamvis indoctum , et haud magnae rei hominem repraesentare

», videatur , tamen qualecumque id sit , mi Francisce, tibi mittere

», decrevi et docto bomini, et mihi amicissimo , qui meis epistolis

» plurimum delectaris, ut et amorem in me tuum augeas , et hoc » quasi stimulo quodam legendi ad majora quaedam , hoc est ad » imitandam , a qua longissime absum , priscorum eloquentiam in- ,», Citeris. Leges igitur , quum tempus vacuum nactus eris a najo- » ribus negotiis, et si qua in re inter legendum offenderis , dabis

» Veniam vel ignorantiae , vel verbositati. Vale.

(1) Epistola haec est.

Poggius pl. sal. dicit Reverendo Patri. Loisio Archiepiscopo Florentino. |

;» Cum diutius mecum ipse cogitarem , praestantissime Pater , » quo nam maxime modo tuis erga me meritis singularibus aliqua » *X parte gratias referrem , nihil sane occurrit, in quo vel mini- », mae portiunculae tuorum in me beneficiorum , quae quidem ma- » Xima existunt, posse videar respondere. Quid enim mediocris » ingenii vir, minimeque opulentus, et hoc mediocri rerum statu », quo fruimur , in eum conferre potest , qui sua virtute , vigilan- » tia, integritate, et summa in agendis prudentia, amplissimam di4 » &£nitatem , praecipuum apud Pontificem locum , summum hono- ,» rem , summum in ecclesiastica republica gradum fuerit consecu- » tus? Equidem praeter meram voluntatem , nihil reliquum mihi », Vidco esse concessum ; cum meae facultates ita in arctum cogan- » tar, ut nibil ex eis te dignum queat prodire. Verum cum a nobis » non amplius requiri debeat , quam quantum animo , atque opere, »» Possimus contendere ; postquam referendi beneficii sublata est », facultas , statui in eo, quod datur,saltem grati animi signum » aliquod prae me ferre. Exilis quidem res erit, sed tua in me, » quae summa est , benivolentia, rem paryam majorem reddet sua

xit sine dedicatoria est. His collectionibus nullus inest ordo, divisionis librorum nulla ratio adsi- gnatur, nulla caussa apparet. Cum mihi vi- deretur chronologica distributio ad planam et perspicuam intelligentiam , et ad majorem utili- tatem legentium maxime conferre, epistolas om- nes, editas simul et ineditas, undique collectas, primum in unum congestas , in libros distribuere satius et convenientius esse censui. Rationem se- parationis librorum solum duxi ex quodam na- turali nexu,et cohaerentia epistolarum inter se, ut ex. gr. collectae sint in eodem libro omnes quae ex uno eodemque loco sine interruptione scriptae sunt ; sic habentur in Lib. VII. epistolae

», aestimatione , praesertim cam ab homine tibi deditissimo profi- », Ciscatur. Scripsi dudum, posteaquam redii ad Curiam ex Bri- », tannis, nonnullas epistolas, et alia quaedam, prout tempora fere- », bant , quae cohortatione amicorum , qui propler suam iu me affe- » ctionem aliquid in eis esse vel leporis , vel urbanitatis putant, » coegi in parvum volumen , existimans , et si non doctis , », at swltem rudioribus aliqua in re me satis esse facturum. , Suut euim variis de rebus, quae paulo accuratius , reliqua vero ut plurimum ex tempore parva admodum diligentia, id quod in eis conspicitur, a me conscripta. Ea cum sciam te, cum ocium suppetit a continuis curis , cupide solere legere , teque illis intel- »» ligam admodum delectari , quippe qui meis rebus adeo tribuas , ut etiam coram Pontifice legenda curaris, nolui deesse cupiditati tuae. ltaque statui hoc volumen ad te mittere , tum ut sit veluti testimonium quoddam animi erga te mei ; tum vero quia ex tuo nomine adjicietur volumini auctoritas quaedum minime contem- nenda. Nam qui illud ad te destinatum legerint , proculdubio existimabunt aliquid ponderis sibi iuesse , quod fuerit dignum nomine talis viri. Suscipies igitur aequo , ut soles , animo mu- », nusculum hoc a mente tibi amicissima profectum ; quod licet » exiguo judicandum videatur , tamen tua commendatione majo- ,, rem suscipiet dignitatem; quoniam rerum pretium tum ex ani- . », m0 dantis, tum vero ex ejus qui recipit judicio, perpendi ma- », xime consuevit, Vale mei memor.

| xi omnes quae ex Etruria, dum Poggius ibi cum Eugenio IV. Pontifice mansit, exaratae sunt: cumulantur sic in Lib. X. et seq: eae quae a Poggio post suam in Cancellarium Reipublicze Florentine electionem scriptae sunt. Rationem alteram se- parationis librorum mibi praebuerunt interru- ptiones, et lacunae, quae saepe inveniuntur in MS. ut per varios menses nulla epistola scripta legatur. Id. accidit inter Lib. I. et IL, inter Lib. II. et ILI., inter Lib. IV. et V. etc. Ab hac potissimum ra- tione ductus epistolam in mortem Colucii Salu- tati, quae certe scripta est eodem anno in quo Colucius diem obiit, idest anno 1406. cum di- stet a prima epistola libri primi spatio circiter decem annorum, hic transcribi melius esse ratus sum, ne series epistolarum libri primi tanto annorum cursu, ipso ab initio interrumperetur. Haec praeterea epistola,etiamsi nonnihil ab aliarum absit elegantia, mihi videtur bene erga Poggium lectorem dispositura, cum grati animi sui erga virum de se bene meritum testis luculentissimus sit; et ideo nullam aliam transitionem a praefa- tione, cui libenter finem dabo, ad opus accomo- datiorem , et rei cohaerentiorem inveniri posse existimavi. Hic habes humanissime lector episto- lam. Vale, et hoc meo labore amice perfruere.

Poggius pl. sal. dicit Nicolao de Niccolis P. C,

» Gravem ac tristem nuntium accepi, ni , Nicolae, et qui maximum mihi vulnus infli- » Xit, mortem scilicet patris nostri Colucii, elo-

xiv »quentisimi omnium et sapientissimi viri, uem ego multis lacrimis prosequutus sum, , magna cordis acerbitate. Non enim sine magno ,, dolore, luctuque mors viri praestantissimi po- , test praetermitti, nisi velimus omnino, aut cordis ferrei esse, aut. immemores tot tanto- rumque beneficiorum , quae ipse, dum vixit, » pro sua clementia, atque humanitate, in nos ,, contulit ; quamquam id quidem est nobis com- ,»mune cum multis, quos ille, partim verbis » amplissimis ornavit, partim sublevavit factis , munificentissimis. Sed aliud quoddam est, quod , 105 omnes qui prosequimur studia haec hu- ,manitatis, compellit esse summo in moerore , ,» ac luctu. Amisimus enim patrem , quem post- , hac non facile reperiemus; amisimus portum ,ac refugium omnium eruditorum, lumen pa- , Wiae, Italiae decus. Vidimus multos, multa ,; legimus de quamplurimis clarissimis viris , at , uno in homine tot dona naturae, tantam vim doctrinae, tot denique virtutes congestas num- , quam profecto invenire poteris. In quo homi- »0e,ut omittam quantum valeret vel sapien- ,» tia vel eloquentia, in quo, inquam , homine, ilius sanctissimi viri (neque enim aliter a nobis appellandus) tantam humanitatem repe- ries, affabilitatem, clementiam , festivitatem ? quae quum condirentur gravitate scientiae, et senectutis auctoritate, nil nobis ejus consuetu- , dine, ac colloquio poterat esse jucundius. Ut omittam quod pater communis erat omnium, ,,, €t amator bonorum; quale illud quod omnes ,

»

xv » in quibus conspiciebat lumen aliquod ingenii, non solum verbis incendebat ad virtutem, ve- ,rum multo magis, tum copiis , tum libris suis ,» juvabat , quos ille tamquam pleno copiae cor- Hu, non magis usui suo, quam caeterorum , esse volebat! Sed sus Minervam. Ego tibi ea , Dàrro , quae tu multo et praesens et melius no- ,» Sti, quam ego. Sed juvat in Colucii nostri ver- , Sari sermone, cujus de virtutibus , singularique ejus in nos amore , de munificientia, vitae san- , timonia, deque suae totius aetatis cursu, si vita supererit , alias latius conscribemus. Nunc , Scribam, me tali amisso patre , magnopere con- »fectum vulnere, quod quidem fortassis esset ,» levius paullulum, si eum semel, postquam ;, Romam veni, viventem adspicere potuissem. ,; Qua in re vos, qui istic estis laetos judico , qui , una esse potuistis, et extremum ejus anheli- litum haurire, et notas audire et reddere vo- , Ces; quamvis hoc acerbius esse solet, scilicet » Videre, quam audire: nec enim existimo te » posse ullo modo tenere lacrimas, quum locum ,; illum in Palatio videbis , in quo ipse residebat, , in quotam multa ab illo audiebamus. Sed haec » Satis. Ita me Deus adjuvet, ut egó lacrimas , tenere non possum, quum haec scribo. Audio funus magnificum esse factum, de cujus pom- » pa atque apparatu, deque ejus obitu, caussa ,1morbi, deque rebus omnibus, quae ad eum , spectant , me velim facias certiorem, et omnia , singulatim ad me conscribas; filios suos meis , Verbis solare, atque expone, quo ego sim in

33

A

Xvi

, dolore. Illud etiam a te scire velim , quid vi- , delicet futurum existimes de libris suis, et cui » itidem, ut ex Muigino Loyisio, (sic) aliquam ,, Sui effigiem expressisti. Tu vero memoriam ta- , lis viri sanctissime cole, ejusque opera diligen- , tissime: sed vale, et quoad potes extollere. , Àudio in successione officii multos esse com- » petitores , et in his Leonardum nostrum, pro »cujus honore, ut soles, labora. Vale. Idibus , Maii (1). Romae. à

(1) Anni certe 1406. nam Colucius die 4. Maii hujus anni e vita migravit.

| A— POGGII EP rS T O L FF.

LIBER PRIMUS

[€

EPISTOLA 1.

Poggius pl. sal. dicit JNicolao suo ( 1).

S; vales, bene est; ego quidem valeo. Per quendam contribulem meum :scripsi ad te ex Constantia ad X. Kalendas Martii, ut opinor, epistolam quandam, quam si recepisti , profecto ad risum te debuit permovere. Erat enim lon- giuscula, jocis referta, ác salibus; dicebam mul- ta de litteris Hebraicis, quibus operam dabam, plura jocabar in doctorem ipsum, ut captus eo- rum est, qui ex Judaeis Christiani efficiuntur, virum levem, insulsum,. atque inconstantem ;

(1) Nicolaus Nicholius florentinus vir doctissimus et Poggii amantissimus. Vide Vitam Poggii ex anglico in italicum sermonem a me translatam, et typis editam Florentiae an. 1825. pluribus in lo- cis, ct praesertim in nota (a) pag. 9., et pag. 286. et seq. t. vol.

2 POGGII EPISTOL E

litteras vero ac doctrinam ut rudem, incultam, atque agrestem , facetiis iubuulun leviter per- stringebam. Verum suspicor eam epistolam, et item alteram, quam Leonardo (1) dabam, vo- bis redditas non esse. Nam medius fidius quae tua est diligentia in officio litterarum, rescrip- sisses postmodum aliquid , et vel saltem mecum gratulatus esses hanc novam novae doctrinae di- sciplinam , ad quam perdiscendam me saepius es hortatus; quam etsi nullius usus esse con- spiciam ad sapientiae facultatem , confert tamen aliquid ad studia nostra humanitatis, vel ex hoc maxime , quia morem Hieronymi in transferendo cognovi. Has autem litteras ex ipsis balneis ad te scripsi, ad quae cum me contulissem juncturas manus curandi gratia, rem dignam putavi ut eorum situm , atque amoenitatem , simul et mo- res harum gentium tibi describerem, et consue- tudinem balneandi. Multa dicuntur ab antiquis. rerum scriptoribus de balneis Puteolanis, ad. quae universus paene populus Romanus voluptatis cau- sa confluebat: sed nequaquam arbitror illa ad horum jucunditatem accedere potuisse , et haud cum his nostris fuisse comparanda. Nam volu- ptatem Puteolanam magis afferebat amoenitas locorum et villarum magnificentia , quam festi- vitas hominum , aut balneorum usus. Hec vero loca cum nullam, vel admodum parvam pre- stent animi relaxationem , reliqua omnia immen-

(1) Leonardus Brunius Arctinus vir hujus aetatis doctrina, ac virtute perillustris, et tam P'oggio quam Nicolao summa familia- ritate conjunctus.

LIBER Ll - 3 sam tribuunt jucunditatem , ut persaepe existi- mem et Venerem ex Cypro, et quicquid ubique. est. deliciarum ad haec balnea commigrasse , ita diligenter illius instituta servantur, ita ad un- guem ejus mores ac lasciviam repraesentant, ut quanquam non legerint Eliogabali concionem, tamen ipsa natura satis ad id docti , satis insti tuti esse videantur. Sed quoniam balnea haec tibi sum descripturus, nolui praetermittere vi- am, qua huc itur ex Constantia, ut conjectare possis, qua in parte Galliae sint constituta. Pri ma die navicula per Rhenum venimus ad op- » pidum Scaphusa millibus passuum quatuor et viginti; cum deinde propter ingentem fluminis descensum per abruptos montes, et confragosa saxa iter esset pedibus conficiendum millia pas- suum X. ad castellum applicuimus , quod . est supra Rhenum nomine Caesarstul; hoc est eorum lingua Caesaris sedes. Hunc locum opinor ex ejus nomine propter ipsius opportunitatem, est enim colle excelso imminens flumini quod parvo ponte Galliam conjungit Germaniae, quondam Roma- norum castra fuisse. Hoc in itinere Rheni vidi. mus casum ex alto monte, scopulis interruptis, magno fragore ac sonitu , ut ipsummet casurn suum queri ac lamentari possis existimare. Tum! mihi venit in mentem eorum , quae feruntur de Nili descensu tam praecipiti, nec miror accolas circumvicinos propter admirabilem illius strepi- tum, et fragorem surdos putari; cum hujus flu- minis, qui torrens existimari potest ad instar Nili, tribus fere stadiis ex eo loco rumor exau-

|

4 POGGII EPISTOL.E

diatur. Oppidum est deinde Baden satis opulen- tum, quod est balneum Alamannorum. lingua, situm in convalle montibus circum imminenti- bus prope flumen quoddam ingens rapidissimi cursus, quod in Rhenum fluit longe ab oppido millibus passuum sex. Prope oppidum stadiis qua- tuor est villa supra flumen pulcherrima in usum balneorum fabricata. Área est perampla media parte villae, et circum hospicia magnifica. mul- tarum receptacula gentium. Singuülae domus sua habent balnea interius, in quibus abluuntur hi soli qui ad eas divertere. Balnea tum publica, tum privata, sunt numero circiter triginta : pu- blica tamen duo existunt palam ab utraque parte areae, lavacra, plebis, et ignobilis vulgi, ad que mulieres , atque viri, pueri, innuptaeque puelle, et omnium circumfluentium faex descendit. In his vallus quidam interrarus, utpote inter pa- cificos, constructus, viros a foeminis sejungit. Ridiculum est videre vetulas decrepitas, simul et adolescentiores, nudas in oculis hominum a- quas ingredi, verenda ; et nates hominibus osten- tantes: risi saepius hoc tam. praeclarum specta- culi genus, mentem revocans ad Florales ludos, etl mecummet istorum simplicitatem admira- tus sum , qui neque ad haec oculos advertunt, neque quicquam suspicantur , aut loquuntur ma- li. ÁÀt vero balnea, quae sunt in domibus pri- vatorum , perpolita sunt, et ipsa viris foeminis- que communia: tabulata quaedam haec secer- nunt, et in eis fenestrellae perplures demissae, quibus et una potare, simul colloqui ; et utrinque

LIBER IL 5 videre, atque attrectare queant, ut eorum est frequens consuetudo. Haec desuper cingunt deam- bulatoria, in quibus conspiciendi, confabulandi- que causa homines consistunt. Nam cuivis licet , visendi, celloquendi, jocandi, ac laxandi animi gratia aliorum balnea adire, ac adstare, adeo ut, et cum exeunt, et cum ingrediuntur aquas foeminae, májori parte corporis nudae conspi- ciantur. Nullae aditus custodiae observant: nulla ostia prohibent: nulla suspicio inhónesti: plu- ribus in locis idem, qui viris, et mulieri- bus quoque ad balnea est ingressus, ut saepis- sime accidat, et virum foeminae seminudae, et foeminam viro nudo obviam ire. Masculi cam- pestribus tantummodo utuntur, foeminae vero linteis induuntur vestibus crura tenus, ab alto vel latere scissis, ita ut neque collum, neque pectus, nec brachia , aut lacertos tegant. In ipsis aquis saepius de symbolis edunt, composita mensa desuper aquam natante, quibus viros assistere consueverunt. Nos quidem ea in domo qua la- vabamur, semel vocati sumus ad eam consue- tudinem: equidem symbolam contuli, interesse nolui, licet etiam atque etiam rogatus; non per- motus pudore, qui pro ignavia habetur, ac ru- sticitate, sed inscitia sermonis. Fatuum quidem mihi videbatur hominem Italum horum inscium loquelae, una cum foeminis adesse in aquis mu- tum, et elinguem , ubi universus dies sorbillan- do, ac pytissando terendus erat. Duo tamen ex sociis balneum ingressi sunt magna cum animi ju- cunditate, una aderant, tangebant, potum una

! . 6 POGGII EPISTOL £

sumebant et cibum, colloquebantur licet per in- terpretem , persaepe flabello ventulum faciebant : nil restat aliud, nisi pictura illa Jovis quo pa- cto Danaem per impius ium aureum.....et reliqua. Illi tamen lintea stola, ut moris est viris, cum in mulierum balneum accesserunt , vestiti erant. Ego autem ex deambulatorio omnia. conspicie- bam, mores, consuetudinem , suavitatem victus, vivendi libertatem ac licentiam contemplatus. Permirum est videre qua simplicitate vivant , qua fide. Videbant viri uxores suas a peregrinis tangi, neque commovebantur, non animum adverte- bant , omnia in meliorem partem accipiunt. Ni- hil est tam difficile, quin eorum moribus facile fiat. Plane in Politiam Platonis convenissent , ut omnia. essent. communia, cum etiam absque ejus doctrina tam prompti in ipsius sectam re- periantur. In nonnullis balneis masculi resident promiscue cum foeminis, quibus sunt sanguine proximi , aut benivolentia : quotidie ter, aut quater balnea intrant , majorem in.his diei par- tem agentes, partim cantando, partim potando,

rtim choreas exercendo : psallunt enim in aquis paulum subsidentes; in quo jucundissimum est videre puellas jam maturas viro, jam plenis nubiles annis, facie splendida, ac liberali , in dearum habitum 'ac formam ; psallentes enim modice vestes retrorsum trahunt desuper aquam fluitantes, ut alatam Venerem existimares. Mos est mulieribus, cum viri desuper eas: prospe- ctant, jocandi gratia stipem petere. Itaque proji- ciuntur nummuli , e£ quidem pulcrioribus , quos

LIBER I. 7 illae partim. manibus j;excipiunt, partim linteis extensis, altera alteram propellens ; quo in ludo etiam quaeque corporis occultiora deteguntur. Projiciuntur praeterea et serta variis distincta floribus , quibus capita exornant , dum abluuntur. Ego hac profusa vivendi, ac jocandi festivitate pellectus, cum bis tantum in die lavarer, reli quum temporis consumebam in aliorum balneis visitandis, nummos persaepe jaciens, et serta ad morem caeterorum. Neque enim vel legendi vel sapiendi quicquam tempus erat inter sym- phonias, tibicines, citharas, et cantus undique circumstrepentes ; ubi velle solum sapere sum- ma fuisset dementia; praesertim ei, qui neque est ut Menedemus ille HeautosiGiorümenos. , et homo nihil humani a se alienum putans. Ád summam voluptatem deerat commercium ser- monis , quod rerum omnium est primum. Itaque restabat nil aliud, nisi oculos pascere, sectari in ludum , ducere , ac reducere: ambiendi insuper locus erat, et ea tanta licentia , ut legem ambitus non vererer. Praeter has multiplices jucunditates est et alia non mediocris: pratum est ingens post villam secus flumen multis arboribus con- tectum ; eo post. coenam conveniunt undique omnes; tum varii ludi fiunt. Quidam choreis gaudent ; cantant quidam ; plurimi pila ludunt, non equidem more nostro , sed viri ac mulieres pilam tintinnabulis plenam alter ad alterum , et quidem dilectiorem projiciunt ; tum, concurritur undique ad. illam excipiendam ; qui eam capit, potior habetur: isque iterum projicit eam ad

8 POGGII EPISTOL £ personam sibi acceptiorem , cum illam. multi petant porrectis manibus; atque ipse modo ad hunc, modo ad. illam simulet se jacturum. Multi praeter hos joci fiunt , quos longum esset recen- sere. Hos autem retuli, ut ex paucis comprehen- das, quanta hic sit schola Epicureae factionis ; atque hunc locum illum esse credo, in quo primum hominum creatum ferunt , quem Gane- den Hebraei vocant; hoc est, hortum voluptatis. Nam si voluptas vitam beatam efficere potest , non video, quid huic loco desit ad perfectam, et omni ex parte consummatam voluptatem. Quod $1, quae virtus aquarum sit, quaeris ; tum varia et multiplex, tum vero illa est admirabilis ea- rum virtus, et paene divina. Nego esse ulla in orbe terrarum balnea ad. foecunditatem mulie- rum magis accommodata. Itaque cum plures sterilitatis causa accesserunt , miram : illorum virtutem experiuntur; servant enim diligenter praecepta , quibus adhibentur remedia ad eas, quae concipere nequeunt. Inter caetera vero illud est memoria dignum, innumerabilis multitudo nobilium pariter et ignobilium | CC. millibus passuum huc venientium , non tam valetudinis causa, quam voluptatis ; omnes amatores , omnes proci, omnes quibus in deliciis vita est posita , huc concurrunt, ut fruantur rebus concupitis ; multae corporum simulantur aegritudines, cum animo laborent. lta videbis innumeras forma praestantes, sine viris, sine cognatis , duabus ancillis, et servo, aut aliqua affini, anicula qua- dam, quam levius sit fallere, quam nutrire :

LIBER I. g singulae autem , quod possunt , vestibus , auro , argento , gemmisque veniunt ornatae ; ut nom ad balnea, sed ad celeberrimas nuptias eas dice- res accessisse. Hic quoque virgines Vestales, vel ut verius loquar , Florales: hic Abbates, monachi, fratres, sacerdotes majori licentia quam caeteri vivunt , et simul quandoque cum mulieribus la- vantes ,et sertis quoque comas ornantes , omni religione abjecta. Omnibus una mens est tristi- tiam fugere , quaerere hilaritatem , nil cogitare , nisi quemadmodum laeti vivant, gaudiis fruantur. Non de communi dividundo agitur , sed de com- municando divisa. Mirabile dictu est , in tanta multitudine, est enim fere hominum mille , in tam varüs moribus, turba tam ebria, nullam discordiam oriri, nullam seditionem , nullum dissidium , nullum murmur, nullum maledictum. Cernunt viri uxores tractari , cernunt cum alie- nioribus colloqui , et quidem solam cum solo ; nihil his permoventur, nihil admirantur: omnia, bona ac domestica mente'fieri cogitant. Itaque no- men zelotypi, quod quasi omnes maritos nostros oppressit, apud istos locum non habet; incognitum est id verbum , inauditum : nesciunt id genus morbi , nomen, quo haec passio appelletur , non

«

habent; nec mirum, ejus rei nomen apud istos -

non esse,cujus res non subsit ipsa. Neque enim quisquam inventus est adhuc in istis , qui zelo- typus esset. O mores dissimiles nostris , qui om-

nia semper accipimus in deteriores cogitationes , ,

qui usque adeo calumniis delectamur , et. obtre- ctationibus, ut si quid parvula vidimus conjectu- Vol. 1. a

(0. POGGII EPISTOLAE

ra , statim pro manifesto crimine attestemur ! Invideo persaepe istorum quieti, et nostras exe- cror animi perversitates , qui semper quaerimus, semper appetimus , qui coelum , terras , mare pervertimus ad pecuniam eruendam, nullo quaestu contenti , nullo lucro satiati: dum futuras expa- vescimus calamitates, continuis in calamitatibus, anxietatibusque jactamur , et ne miseri fiamus , nunquam miseri esse desistimus ; semper inhian- tes opibus , nunquam animo , nunquam corpori indulgentes. Át isti parvo contenti in diem vi- vunt, quoslibet dies festos agunt , non appe- | tentes divitias minime profuturas, opibus gau- dent suis, non pavent futuri ; si quid adversi acciderit , bono animo ferunt. Ita hac sola di- tantur sententia : vixit , dum vixit bene. Sed haec omittamus: neque enim est propositum meum , vel hos collaudare , vel nos reprehende- re. Volo epistolam totam Tucunditatis esse ple- nam, ut ejus voluptatis, quam praesens in bal- neis er ; iu quoque absens ex litteris meis portiunculam aliquam consequaris. Vale mi Ni- cole jucundissime; harum litterarum Leonardum nostrum ( cum amicorum inter se communia omnia sint ) participem facito. Verbis meis Ni- colaum (1) et item Laurentium (2). salutato , et Cosmo salutem dicito. Ex balneis XV. Kalendas Januarii. (3)

. (1) Nicolaus Medices , Veri filius.

(2) Laurentius Medices Cosmi frater.

(3) Sic in MS. 259. Bibliothecae Riccardianae, quem sequimur, sed certe in mense error est , et legi debet. Xp. Kalendas Junias;

LIBER I | II

EPISTOLA II. . Poggius suo Leonardo 4rretino sal. dicit |

Cum pluribus diebus ad balnea fuissem, scripsi ad Nicolaum nostrum ex ipsis balneis epi- stolam , quam existimo te lecturum. Deinde cum Constantiam revertissem , paucis post diebus coepta est agi causa Hieronymi (1) quem haere- ticum ferunt , et quidem publice. Hanc vero tibi recensere institui, tum propter rei gravitatem , tum maxime propter eloquentiam hominis, ac doctrinam. Fateor me neminem vidisse unquam; qui in causa dicenda praesertim capitis , magis accederet ad' facundiam priscorum ,: quos: tanto- pere-admiramur. Mirum est vidisse quibus ver- bis, qua facundia , quibus: argumentis , quo vul- tu , quo.ore, qua fiducia responderit adversariis, ac demum causam perorarit , ut dolendum sit tam nobile. ingenium , tam ' excellens , ad illa haeresis. studia divertisse; sr tamen vera sunt. quae. sibi objiciuntur. Non. enim mea est tantam. rem dijudicare. Ácquiesco eorum: sententiis , qui. sapientiores: habentur. Neque tamen existimato in morem oratoris me singulatim hanc causamt nam non itur ad Balnea in hieme $ nec in Wome uti flabello ad veritulum excitandum., Jd praeterea suadet initium hujus. epistolae ubi dicit scripsisse «e. Cogstantia ad X. Kalend : Martii , et cog. firmatur testimouio sequentis epistolae i in principio et in fine , qua etiam suppeditatur deficiens anni nota, quare certe haec dici potest ecripta die X VAlIl. Maii , anni 1416. Vide insuper. Vitam Eph

in Nota (2) pag : 64. 1. Val. | (1) Hierónymi Pragensis.

13 POGGII EPISTOL E

referre ; longum id esset , et. multorum dierum opus: pertingam quosdam locos illustriores, qui- bus viri doctrinam possis perspicere. Cum multa in Junc ..Hieronymum congesta essent , quibus arguebatur haeresis, tandem placuit ut publice singulis. quae objicerentur responderet., Ita in eoncionem deductus , cum. juberent ad illa re- spondere, diutius recusavit asserens , se. debere prius.causam suam agere ,quam adversariorum respondere: maledictis. Itaque se prius pro se di- €éntem ;audiendum esse : asseverabat ;.. tum. ad aemulorum suorum. probra:in.eum congesta ves niendum. Séd ;.cum haec conditio sibi. denegare- tur, tum surgens n. medio: concionis..— Quae- uam .est- haeo iniquitas, inquit ,. u£...cuim ter. eentum . quinquaginta diebus. ,;, quibus , in du- rissimis carceribus fui jin. sordibus , insquas lóre , in stercore: in compedibus , in; . rerum otn- nitem- .inópia , adversarios atque: obtrectatores yieos..sàmper .audieritis, me unam horam. nolitis. audite? Hinc est ,ut:eum, illis:singulorum;aures patuerint, atqua..in:. tam longo tempore vobis persuaserint,, me haereticum, hostem' fidei Dei, éeclasiasticorum:.pensecutorem , mihi, autem» mei defendendi causa nulla facetas detur eos prius mentibus vestris me tanquam iraprobum hominens judicaveritis, quam qui | fuerim , potueritis agno- scere. p qui ,. inquit ,. homines. estis, non Dii ; non perpetui , sed mortales; errare, falii, decipi,

sedüci , ; potestis, Jig. mundi lumina, hic orbis terrárum: prudentiores: esse -dicuntur.: Maxime eos decet elaborare , ne quid . temíére , ne quid

LIBER L 13 insulse , ne.quid praeter justitiam faciatis. Equi- dem ego homuncio sum, cujus de:capite agitur; nec pro me haeo loquor, qui mortalis existo: ee» rum: indignum mihi videtur. sapientia tot viro: riym, aliquid adversus me' statuere praeter . ae- guitatem, non tantum. r6, quantum exemplo nocit&rum — Haec, et multa praeterea ornate cum disseruisset strepitu et murmure plurimo- rum sermonem ejus interpellante; tandem de- cretum est, ut primum ad errores, qui in eung conferebantur, responderet , deinde loquendi quae vellet facultas daretur. Legebantur ergo ex pul- pito singula capita ..accusationis, tum: rogabatur, an quid vellet objicere, deinde: testimoniis con- firmabantur. Incredibile est dictu quam callide responderet , quibus se tueretur argumentis. Nihil unquam protulit indignum bono viro;'adeo ut si id in fide sentiebat, qued: verbis profitebatur, nulla in eum. ne dum mortis causa inveniri justa posset, sed rie quidem levissimae offensionis. Om- nia falsa esse diceljt; omnia crimina conficta ab aemulis suis. Inter caetera cum recitaretur, illum. sedis Apostolicáe. detractoreni , oppugnatorem Ro- mani: Pontificis, Cardinalium hostem , persecuto- rem Praelatorum, et Cleri Christianae Religionis inimicum, tum surgens queribunda voce et ma- nibus porrectis: — Quo nunc me vertam P. C. Quorum auxilium implorem ? Quos deprecer ? Quos obtester ? Pos ne? 4t isti persecutores mei pestras mentes. ab mea salute | abalienaverunt , cum universorum hostem me esse dixerunt eo- ruin , qui sunt judicaturi. INempe arbitrati sunt,

14 POGGII EPISTOLJE $i haéc, quae ín me confinxerunt, levia viderentur, amen vos vestris sententiis oppressuros conmu- nem omnium hostem , atque oppugnatorem, qua- lem isti me falsissime sunt mentiti. Itaque si eorum verbis fidem dabitis , nihil .est , quod de mea salute sperandum sit. -— Multos salibus per- strinxit , multos: loedoriis, (1) multos persaepe in. re moesta ridere coegit, jocando in illorum objur- gationes. Cum rogaretur, quid. sentiret de Sacra- mento, inquit; antea panem, in consecratione, et post, verum Christi Corpus; et reliqua secundum fidem. Tum quidam. Atqui aiunt te dixisse post consecrationem remanere panem — Tum ille — apud .pistorém remanet panis , — inquit. Cuidam ex ordine Praedicatorum acrius invehenti , — £ace inquit, hypocrita — Alteri per conscientiam suam contra se juránti — haec, inquit, tutissima est. ad.fallendum via.— Cüm:vero propter criminum multitudinem ac pondus res eo die transigi nequi- - ret, in diem tertium dilata est; quo die cum sin-: gulorum .criminum argumenta recitata essent, ac. subinde pluribus testibus confirmarentur, tum: surgens ille.-— Quoniam, inquit, adversarios meos tam diligenter audistis , consequens est , ut. me quoque dicentem aequis animis .audiatis —. Data. tandem, licet multis perstrepentibus, dicendi fa-: cultate, a. Deo; exorsus, deprecatus est. eam; sibi dari. mentem, eam. dicendi facultatem, quae in. commodum ac.salutem suae animae verteretur. Deinde— ii qus viri docti ssimi, MM yate

Y * n € * ES ^ ; L 3 Sos. M 1 : EN RE '

a(G)E rdi deoa: TM 2 M.

excellentes viros indigna suis virtutibus perpes- $0$, falsis testibus oppressos, iniquissimis judiciis condemnatos. — Incipiens autem a Socrate, injuste a suis damnatum retulit, neque cum posset eva- dere, voluisee, ut duorum, quae asperrima ho- minibus viderentur metum demeret, carceris atque mortis. Tum Platonis captivitatem', Anaxa- gorae, et Zenonis tormenta, multorum praeterea gentilium iniquas damnationes; Rutilii exitium ; Boethii simul, et aliorum, quos Boethius refert indigna morte oppressos, commemoravit. Deinceps ad Hebraeorum exempla transiit: et primum Moy- sem illum liberatorem populi, legum latorem saepissime a suis calumniatum. esse dixit: tan- quam seductor esset , e& contemptor populi: Ioseph insuper a fratribus venditum ob invidiam; post ob stupri suspicionem in vincula conjectum. Re- censuit praeter hos Isaiam, Danielem, et fere prophetas omnes, tanquam contemptores Dei, tanquam seditiosos iniquis circumventos senten- tiis. Hic etiam subjecit Susannae judicium, mul- torumque praeterea, qui cum viri sanctissimi extitissent, injustis tamen sententiis, et judiciis perierunt. Postea ad Ioannem Baptistam , deinde ad Salvatorem nostrum descendens falsis testibus, falsis judicum sententiis condemnatos , inquit , omnibus constare: deinde Stephanum a Sacerdo- tum collegio interfectum: Apostolos autem omnes morti damnatos, non tanquam bonos, sed sedi- tiosos, populorum concitatores, contemptores deo- rum, et malorum operum effectores. Iniquum esse retulit, injuste damnari Sacerdoteín a Sa-

16 POGGII EPISTOL/E cerdote; at. id factum fuisse docuit: iniquius a Sacerdotum collegio; at id quoque exemplo pro- bavit: iniquissimum vero a concilio Sacerdotum ; et id etiam accidisse monstravit. Haec diserte, et cum magna omnium expectatione disseruit. Át cum omne causae pondus in testibus situm es- set, multis rationibus docuit, nullam his testi- . bus fidem adhibendam , praesertim cum non ex veritate, sed ex. odio, malivolentia, et invidia omnia dixissent. Tum odii causas ita explicavit, ut haud procul fuerit a persuadendo. Ita enim erant verisimiles, ut excepta fidei causa, parva illis te- stimoniis fides adhibenda esset. Commotae erant omnium mentes , et ad misericordiam flecteban- tur. Addiderat insuper se sponte venisse ad Con- cilium ad se purgandum. Vitam .suam , et. studia exposuerat officii plena , et virtutis: dixerat hunc morem priscis doctissimis viris, ac sanctissimis fuisse, ut in rebus fidei invicem sententiis discre- parent, non ad pessundandam fidem ,sed ad verita- tem fidei reperiendam. Ita Augustinum , et Hiero- nymum dissensisse , neque solum diversa sensisse, . sed etiam contraria, nulla haeresis suspicione. Expectabant omnes, ut se purgaret retractando objecta, vel erratorum veniam postularet: at ille - neque se errasse asseverans, neque se velle re- tractare aliorum falsa crimina , tandem descen- dit in laudationés Joannis Hus dudum ad ignem damnati, virum illum bonum, justum , sanctum appellans, et illa morte indignum; se quoque paratum quodvis supplicium adire forti animo, ed constanti; seque inimicis suis cedere, et te-

LIBER I 17 stibus illis tam impudenter mentientibus, qut tamen quandoque coram Deo, quem fallere non poterant , essent rationem eorum , quae dixissent reddituri. Magnus erat circumstantium animi. do- lor: cupiebant enim virum tam egregium salvari, si bona mens affuisset. Ille autem in sententia perseverans mortem appetere videbatur: laudans- que Joannem Hus, ait , nihil illum. adversus Ec- clesidé Dei statum sensisse , sed adversus abusus clericorum , adversus superbiam , fastum ,et pom- pam praelatorum. Nam cum ecclesiarum patri- monia deberentur primum pauperibus , tum ho- spitibus, deinde ecclesiarum fabricis , indignum ili bono viro videri, disperdi illa meretricibus , conviviis, equorum , canumque saginae, cultui ve- stimentorum , et alüs rebus indignis religione Christi. Hoc autem maximi ingenii fuit, cum in- terrumperetur saepius oratio sua variis rumori- bus, lacessereturque a nonnullis, ejus senten- tias captantibus, neminem eorum intactum reli- quit, pariterque omnes ulciscens, vel erubescere coegit, vel tacere. Surgente murmure silebat, turbam quandoque increpans, postea orationem prosequebatur, orans, atque obtestans, ut eum. loqui paterentur, cum se non essent amplius audituri. Nunquam ad hos rumores expavit, men- te firma, atque intrepida. Illud vero admirabile memoriae argumentum, tercentum. quadraginta diebus fuerat in fundo turris foetidae, atque obscurae, cujus asperitatem ipsemet questus est, asserens se, ut. virum fortem decet, non propte- rea ingemuisse ; ingemiscere, quod se indigna per-

Vol. 1. 3

18 POGGII EPISTOL.E |

pessus est; sed mirari hominum adversus se in- humanitatem, quo in loco ne dum legendi, sed ne videndi ullam habuit facultatem. Mitto an- xietatem mentis, qua oportuit illum quotidie agitari, quae omnem memoriam excutere debuis- set; tamen tot doctissimos, ac. sapientissimos vi- ros in testes suarum opinionum allegavit; tot doctores ecclesiasticos in medium protulit in sen- tentiam suam, ut satis, superque satis fuisset, si toto hoc tempore summo in otio, summa in quiete, sapientiae studiis operam dedisset. Vox ejus suavis, aperta, resonans erat, quadam cum dignitate; gestus oratoris, vel ad indignationem

exprimendam, vel ad commovendam commise-

rationem, quam tamen neque postulabat, neque consequi cupiebat. Stabat impavidus, intrepidus mortem non contemnens solum, sed appetens, ut alterum Catonem dixisses. O. virum dignum memoria hominum sempiterna! Non laudo, si quid adversus Ecclesiae institutum sentiebat , do- ctrinam admiror, rerum plurimarum scientiam, eloquentiam, dicendi suavitatem, et argutiam respondendi: sed vereor, ne haec omnia in pe- stem suam sibi fuerint a natura concessa. Datum deinde spatium poenitendi biduo, multi ad illum accessere viri eruditissimi, ut ipsum a sententia sua dimoverent, inter quos Cardinalis Florenti- nus (1) eum adiit, ut illum flecteret ad rectam vi- am. Sed cum pertinacius in erroribus perseveraret,

(1) Franciscus Zabarella Paduanus. De vita, studiis, ac mori- busdocti hujus ac sanctissimi viri,vide vitam Poggii Vol. t. pag. 105. atque in ejusdem Cardinalis laudem orationem fuuebrem,quae extat inter Poggii opera in. editione Argentoratensi an. 1513. fol. 65. t.

LIBER I. 19

per Concilium haeresis damnatus est, et igni combustus. Jucunda fronte et alacri vultu ad exitum suum accessit; non ignem expavit, non tormenti genus, non mortis. Nullus unquam Stoi- corum fuit tam constanti animo, tam forti mor- tem perpessus, quam iste oppetiisse videtur. Cum venisset ad locum mortis, se ipsum exuit vesti- mentis, tum procumbens, flexis genibus, venera- tus est palum, ad quem ligatus fuit: primum funibus madentibus, tum catena nudus ad pa- lum constrictus fuit; ligna deinde circumposita pectore tenus non iningsculà , Sed grossa paleis in- terjectis, tum flamma adhibita canere coepit hy- mnum quendam, quem fumus, et ignis vix in- terrupit. Hoc maximum constantis animi signum: cum lictor ignem post tergum, ne id videret, injicere vellet; — huc , inquit, accede, atque in conspectu. accende ignem ; si enim illum timuis- sem , numquam ad hunc locum , quem effugiendi facultas erat, accessissem. — Hoc modo vir, praeter fidem, egregius, consumptus est. Vidi hunc exitum, singulos actus inspexi. Sive perfidia , sive pertinacia id egerit, certe ex philosophiae schola interitum viri descripsisses. Longam tibi canti- lenam narravi ocii causa, nihil agens aliquid agere volui, et res tibi narrare paulum similes historiis priscorum. Nam neque Mutius ille tam fidenti animo passus est membrum uri, quam iste universum corpus; neque Socrates tam sponte venenum bibit, quam iste ignem suscepit. Sed haec satis: parces verbis meis, si longior fui. Res tamen ampliorem narrationem poscebat ; sed

20 POGGII EPISTOL £

nolui esse nimium loquax. Vale mi jucundissime: Leonarde. Constantiae III. Kalendas Junias, quo

die Hieronymus poenas luit. (1). |. EPISTOLA III. Poggius Florentinus Guarino P'eronensi(2)5.D.P.

Dii male faciant illis nequissimis tabellariis, qui tam male nobis satisfaciunt in reddendis epistolis, et me privant fructu litterarum mea- rum, et tibi adimunt voluptatem quam pro tua in me solita benivolentia permagnam ex iis capere soles. Caeterum maximas ago tibi gratias pro libello quem ad me misisti: immensum quod- dam tibi deberem si essem ducturus uxorem, sed parva erat antea voluntas uxoris capiundae, nunc nulla, postquam video quot et quanta judi- cio sapientum requirat uxorum munus, quae ma- gis optari licet, quam ea nos consequi posse. Sed haec joco. Quum primum mihi redditus est liber, jta avide eum legi, ductus tum novitate mate- riae, tum ordine et suavitate dicendi, ut univer- sum transcurrerem uno die; postea vero maturius relegerim. Res quidem jucunda et suavis, et quam

(1) Die 29. Maii, anni certe 1416. nam ex Concilii Actis con- stat boc. auno , hac ipsa die Hieronymum igni traditum esse. Vide Battaglini Htori di tutt« i Concilii Tom, 2. pag. 3oo.

(2) Guarinus vir summi ingenii ac doctrinae, fuit hujus aetatis perillustris juventutis institutor. Per anpos amplius sexaginta in va- riis ltaliae civitatibus cum summa laude, et magno audieutium con- cursu, Rhetoricam professus est, ut non immerito Bartholomaeus Facius de eo dixerit , ab hoc uno plures doctos , et eloquentes viros factos esse , quam a caeteris omnibus hujus ordinis.

LIDER L 21

plurimis ornata exemplis; ita vero in ordinem digesta, ut nihil ordinatius dici queat. Id autem quod me maxime movet, est gravitas dicendi, quam assidue servat. Videtur mihi Franciscus Barbarus alterum de Officiis librum conscripsis- se, sed uxoriis, ita ad unguem Ciceronem ex- primit dicendo. Non sum aaulator ut nosti; quae loquor proficiscuntur ex animi sententia. Cum summa eloquentia conjuncta est dignitas quae- dam sententiarum, quovis gravissimo viro di- gna. Horteris, rogo , Franciscum nostrum ad scribendum. Nam mirabiles praesefert primitias. Cincius (1) noster librum legit, probatque; deinde Blasius de Guasconibus. Disseminabo illum ubi videro aliquem fructum gloriae et laudis Franci- sco allaturum. Accepi abs te praeterea mi Guari- ne epistolam grandiusculam, qua describis ele- gantissime navalem victoriam, quam ex nequissi- mis generis nostri hostibus Veneti fuerunt egregia virtute consequuti. Eam vero epistolam cum mihi majorem in modum placeret , pluribus osten- di: quibus visum est ea a te luculenter , magnifi- ceque narrari. Sed de his alias. Vale. Constantiae pridie K alendas Januarii. (2)

(1) Secretarius Apostolicus, et veterum scriptorum in Aleman- nia una cum Poggio conquisitor. ;

(2) Anni certe ' 14:6. Historici omnes testantur Franciscum Barbarum edidisse tractatum de /ic Uxoria dum decimum octavum aetatis Suae annum agerct. Ortus enim erat anno 1398. ergo tra- ctatum edidit anno 14:16, Hoc «nno Poggius Constantiae erat , et e Constantia scribit , loqyens de "Tractatu sicat de re recenter vul- gata. Loqguitur etiam de Epistola a Guarino nuper accepta super victoriam navalem, quam Vencti, egregia virtute, ex generis no- stri hostibus consecuti erant. Haec victoria alia esse non potest nisi ea quae a Petro Loredano Venetorum Duce magna cum ho- stium clade reportata fuit apud Gallipolim contra Turcas die ag. anni 1416,1n scptem mensium spatio Guarinus certe narrationcm

23 . POGGII EPISTOL E EPISTOLA IV. !

Poggius Guarino sal. pl. dicit.

Si bene vales ego quidem valeo. Nudius tertius cum Bartholomaeum de Montepolliciano;(1)virum summa necessitudine mihi conjunctum, tuique a- mantissimum , forte convenissem , is mihi narravit epistolam abs te sibi redditam esse (2) , et una lugubrem quandam Andreae Juliani. (3) oratio nem in funere Manuelis habitam (4), quas avidus legendi cum postulassem, atque is eas mihi tra- didisset, e vestigio me domum contuli, et primum epistolam, deinde totam orationem uno ut aiunt spiritu perlegi. Luculenta quidem et splendida est haec oratio, mi Guarine, et tum gravibus

conscripsit , et Poggio misit, Quare dies in hac epistola adscripta certe dici potest anni 1416,

(1) Secretarius Pontificius,, quem Poggius in dialogo de Ava- ritia interlocutorem adhibuit, et de quo psa sim in epistolis loquens, viram clarissimum , et sibi in primis carissimum a ppellat.

(1) Edita est haec epistola Guarini ad Bartholomaeum deMonte Politiano ab Angelo Calogera inter opuscula T. 25. pag. 318. ser. t.

(3) Andreas Iulianus patritius V enetus, et Guarini discipulus, fuit juxta Gasparini Barzizae judiciam , vir summi ingenii, multis eruditus artibus, et pulcherrimarum | dísciplinarum | avidissimus. Ortus est Venetiis anno 1382. Toto vitae cursu pub'icis muneribus, et privatis negotiis, omnium suae civitatis fuit occupatissimus , et tamen Graecas et Latinas literas assidue coluit , variaque eleganter &cripsit. Obiit circa annum 1455.

(4) Extat haec oratio in Appendice N. IV. ad Poggiana 'T. IM. pag. 327. Ed. Amstelodami an.17230. et inter opuscula ab Angelo Calogera collecta T'. 35. pag. 335. Videtur habitam esse Venetiis in consessu doctorum virorum. Guarinus qui eo tempore ibi degcbat sic de ea loquitur in epistola quadam ad Joaunem Chrysoloram , Emanuelis filium. ,, Egregia funebris extat laudatio, quam meus », nuper Andreas Julianus, et patritio genere, et summa virtute »» praeditus , non minori prudentia quam dictionis elegantia et in- »» £euli suavitate confecit ,,.

LIBERIS . 23 sententüs referta, tum vero verbis ornatissimis, "nt laudandus sit mehercules, et in coelum tol- lendus Andreas Julianus noster, qui Manuelis laudes tam diligenter, tam ornate, tam facunde complexus est, ut etiamsi virtus iilius quae sin- gularis fuit et paene divina, ipsam orationem ex« superare videatur, tamen plurimum dignitatis ilii auctum erit ex hac tam grata optimi ac sa- pientissimi viri commemoratione. Nihil est eniny in hac oratione praetermissum, quod ad funus cujusque viri clarissimi exornandum, atque ejus famam, et gloriam amplificandam spectat, ita universae. ipsius vitae laudes accumulatissime prosecutus est, totius aetatis res memoria dignas sub uno, ut ita dicam, aspectu, summa cum di- gnitate collocavit. Verum fateor animi mei sen- tentiam ; :mi Guarine, et libere, ut mei moris est, dicam "quod sentio; tanta fuit humanitas Manuelis; tanta vitae continentia, tanta sancti- moiia hominis, ac' virtus, tanta bonarum artium disciplina, ac.paeme omnium divinarum, humana- rumque rerum sclentia, ut haec in unum con- gesta, procul dubio, ipsa oratione majora esse videantur. Fuit enim vir ille in terris ( ut nosti ) quasi quoddam coeleste oraculum, nobis traditum: divinitus, et insigne vitae mortalium exemplar. Nobis qui cum eo familiarius viximus, veran ejus vitae integritatem , sanctitatemque testificari licet : et quidem cum illum intuebar , habitacu- lum quoddam sapientiae, et tanquam virtutum omnium diversorium, me conspicere arbitrabar. Ipsa viri facies, verborum serenitas, gravis. ser-

»4 — POGGII EPISTOL E

mo, et philosopho dignus, ad rectam vivendi ra- tionem quamvis minus recte institutum compel- lere valaisset. Cum igitur legendo ad finem hu- jus orationis devenissem paulum haesitavi, et pa- rum quidem visum est mihi de ipsius probitate legisse, ita libens in suarum virtutum comme- moratione persistebam. Evemit mihi quod maxi- 3me sitientibus solet contingere, ut vini amphora urceolus quidam esse videatur. Sitiebat. enim animus meus desiderans amplius audire de ejus praedicatione; et ut mihi videretur ne satis di- gnas mortuo laudes tribuerimus, suorum operum magnitudo, dum vixit, effecit. Andreas vero Ju- lianus summe est a nobis collaudandus qui cer- nens ignaviam nostram, qui nullam ne. mortuo quidem pro suis in nos singularibus meritis gra- tiam referremus, sua opera, suo studie, nos ad operam concitavi£, et tarditatem nostrain sua. diligentia sublevavit. Ei igitur nomine mao ver- bis amplissimis gratias agas, et quide: ingentes. pro hoc labore quod suscepit in Manuelis ine- moria celebranda. Verum hactenus haec. In epi- stola tua miraris Leonardum Carundam (1).a te postulasse libellum quendam in quo dicebaris collegisse eorum errores qui graeca contulerunt in latinum. Ego quoque rei novitate, et indigna- tione tua permotus , per. quem liodihenis et unde nam expiscatus esset hanc operis mordacitatem, de qua tam confidenter conscripserat, percun- ctatus sum: inquit se. accepisse a contribuli

( 1) In Epistola Guarini ad Bartholomaeum edita a Meigere loco citato, non Carurndam,.sed Tharundam legitur. |

D

LIBER I 25 quodam tuo Veronensi, qui ( ut ait ) sibi soli perdoctus videbatur. Àt ego id permagnum stul- tiiae fundamentum esse ratus, parum illius verba aestimanda duxi. Est enim consuetudo ho- rum qui se doctos et eruditos existimari volunt, wt permaxime gaudeant his novitatibus, quibus censentur plus aliquid legisse quam caeteri. Bono animo sis; et res mala est, et auctor delirus: habes praeterea rne, vel clientem, vel patronum, qui causae tuae non deesset in ea praesertim quae ad famam, aut honorem muniendum spe- ctarent. Ut aliis litteris ad. te scripsi sperabam. ad vos venire, at novum supervenit impedimen. tum. Lites enim mihi parantur super beneficio quodam, itaque mihi non discedendum est, hac re impedior, quo minus, ut constitueram, ad. vos venire possim. Saluta verbis meis Franciscum Barbarum, et vel tu vel ipse aliquid literarum date. Vale Constantiae idibus Martiis (1).

Ns

EPISTOLA V.

Poggius Florentinus Secretarius Apostolicus pl: sal: dicit Guarino suo P'eronensi.

Licet inter quotidianas occupationes tuas, pro.tua in omnes humanitate, et benivolentia in me singulari, jucundum semper tibi litterarum mearum adventum esse non ignorem, tamen ut

(1) Anni n ota scribi ferme potest die 15 Martii an. 1416. Ema- nuel enim e vita migravit die 15 aprilis an, 1418, et haec epistola una cum oratione Andreae Juliani intra €" spatium à die obitus Emanuelis certe conscripta videtur, — X

26 POGGII EPISTOLAE in hisce perlegendis praecipuam quandam prae- stes attentionem, te majorem in modum obsecro: non quidem ob eam causam, ut aliquid in me sit, quod vel sunime ociosus requirat; sed pro- pter rei dignitatem, de qua scripturus sum, quam certe scio, cum sis longe peritissimus, non parvam tibi, caeterisque studiosis hominibus esse allaturam animi jucunditatem. Nam quid est per Deum immortalem, quod aut tibi, aut caeteris doctissimis viris possit esse jucundius, grauus; acceptius, quam cognitio earum rerum, quarum commercio doctiores effBicimur, et quod majus quiddam videtur, elegantióres. Nam cum generi humano rerum parens natura dederit intelle- ctum , atque rationem, tanquam egregios duces ad bene, beateque vivendum , quibus nihil queat praestantius excogitari; tum haud scio, an sit omnium praestantissimum, quod ea nobis elar- gita est, usum atque rationem dicendi, sine qui- bus neque ratio ipsa, neque intellectus quicquam ferme valerent. Solus est enim sermo, quo nos utentes ad exprimendam animi virtutem, ab reliquis animantibus segregamur. Permagna igi- tur habenda est gratia tum reliquarum libera- lium artium inventoribus, tum vel praecipue iis, qui dicendi praecepta, et normam quandam per- fecte loquendi suo studio, et diligentia nobis tra- diderunt. Effecerunt enim, ut qua in re homines caeteris animantibus: maxime praestant, nos ipsos etiam homines antecelleremus. Hujus autem ser- monis exornandi, atque excolendi cum multi praeclari, ut scis, fuerint latinae linguae aucto-

LIBER I. 27 res, tum vel praecipuus, atque egregius M. Fabius Quintilianus , qui ita diserte, ita absolute summa cum diligentia exequitur ea , quae pertinent ad instituendum vel perfectissimum oratorem , ut. nihil ei vel ad summam doctrinam, vel singula- rem eloquentiam, meo judicio deesse videatur. Quo uno solo, etiam si Cicero Romanae parens eloquentiae deesset , perfectam | consequeremur scientiam recte dicendi. Is vero apud nos antea, Italos dico, ita laceratus erat, ita circumcisus ,. culpa , ut opinor, temporum , ut nulla forma, nullus habitus hominis in eo recognosceretur.. Tute hominem vidisti hactenus | ee n rn n n n s s lacerum erudeliter ora, Ora manusque ambas populataque tempora raptis Auribus ; et truncas inhonesto vulnere nares. Dolendum quippe erat, segre ferendum, nostantam in hominis tam eloquentis foeda laceratione jactu- ram oratoriae facultatis fecisse. Sed quo tunc. plue erat doloris et molestiae ex ejus viri mutilatione, eo magis nunc est congratulandum, cum sit in. pristinum habitum et dignitatem, in antiquam formam , atque integram valetudinem, nostra dili- gentia restitutus. Nam si Marcus Tullius magnum praesefert gaudium pro Marco Marcello restitu- to ab exilio, et eo quidem tempore, quo Romae plures erant Marcelli similes, domi , forisque egre- gii, ac praestantes viri, quid nunc agere docti homines debent, et praesertim studiosi eloquen- tiae, cum singulare, et unicum lumen Bomani nominis, quo extincto nihil praeter Ciceronem

28 POGGII EPISTOL E

supererat, et eum modo simili lacerum, ac di- spersum , non tantum ab exilio, sed ab ipso paene interitu revocaverimus ? Nam mehercule nisi nos auxilium tulissemus , necesse erat illum prope- diem interiturum. Neque enim dubium est vi- rum splendidum, mundum , elegantem, plenum moribus, plenum facetiis, foeditatem illius carce- ris, squalorem loci ,. custodum saevitiam diutius perpeti non potuisse. Moestus quidem ipse erat, ac sordidatus, tanquam mortis rei solebant, squa- lentem barbam gerens, et concretos pulvere cri-.- nes; ut ipso vultu , atque habitu fateretur ad im- meritam sententiam se vocari. Videbatur manus tendere, implorare Quiritum fidem, ut se ab ini- quo judicio tuerentur, postulare et indigne ferre, quod qui quondam sua ope, sua eloquentia , mul- torum salutem conservasset, nunc neque patro- num quempiam inveniret, quem misereret for- tunarum suarum, neque qui suae consuleret sa- luti, aut ad injustum rapi supplicium prohiberet. Sed quam temere persaepe eveniunt, quae non audeas optare? ut inquit Terentius noster. Fortu- na quaedam fuit, cum sua, tum maxime nostra, ut cum essemus Constantiae ociosi, cupido in- cesseret videndi ejus loci, quo ille reclusus tene- batur. Est autem Monasterium Sancti Galli prope urbem hanc mil. pas. XX. Itaque nonnulli ani- mi laxandi , et simul perquirendorum librorum , quorum magnus numerus esse dicebatur, gratia eo perreximus. Ibi inter confertissimam librorum copiam quos longum esset recensere , Quintilia-

LIBER I 29 num comperimus adhuc salvum et incolumem, plenum tamen situ, et pulvere squalentem. Erant enim non in Bibliotheca libri illi, ut eorum di- gnitas postulabat, sed in teterrimo quodam, et obscuro carcere, fundo scilicet unius turris, quo ne capitalis quidem rei damnati retruderentur. Atqui ego pro certo existimo, si essent , qui haec barbarorum ergastula, quibus hos detinent viros, rimarentur, ac recognoscerent more majorum, si- milem fortunam experturos in multis, de quibus jam est conclamatum. Reperimus praeterea libros tres primos, et dimidiam quarti C. Valerii Flacci Árgonauticon, et expositiones tanquam thema quoddam super octo Ciceronis orationibus Q. Asconii Pediani eloquentissimi viri, de quibus ipse meminit Quintilianus. Haec mea manu tran- scripsi, et quidem velociter, ut ea mitterem ad Leonardum Áretinum , et Nicolaum Florenti- num;qui cum a me hujus thesauri adinventio- nem cognovissent, multis a me verbis Quintilia- num per suas litteras quam primum ad. eos mitti contenderunt. Habes mi suavissime Guarine, quod ab homine tibi deditissimo ad praesens tri- bui potest. Vellem et potuisse librum transmitte- re, sed Leonardo nostro satisfaciundum fuit. Ve- rum scis, quo sit in loco, ut si eum voles habere, ( puto autem te quam primum velle) facile id consequi valeas. Vale, et me, quando id mutuum fit, ama. Constantiae XVIII. Kalendas Januarias. Anno Christi 1417. |

Jo POGGII EPISTOLJE |

EPISTOLA VL Poggius pl. sal. dicit JNicolao suo.

Expecto in diem litteras tuas cupiens sci- re, quid agas, an dum quiescas, et. an meas habueris litteras, quas plurimas ad te scripsi post reditum meum. Mirum est de te; quum taceo tecum, tunc sedulo scribis; quum vero te. non solum provoco, sed lacesso litteris, obmu- tescis. $1 hunc morem servabis, scito me surdum, et elinguem futurum: nolo enim verbositate mea carere litteris tuis, que me solae sublevant a molestiis. Vidi pridem inventarium plurium li- brorum cujusdam . monasteri: notavi plures ex eis ad religionem pertinentes, et spero illos opere cujusdam amici mei huc allatum iri. Si defe- rentur, tunc scribam qui sunt , sin autem, nolo te ludere spe vana. Ego antea Áugustinum le- gebam, nunc est in manibus Jo. Chrysostomus. Legi nonnulla ejus Opuscula, et Sermones omni cum venustate translata; nunc vero alia per- curro longe inferioris eloquentiae, prout varii translatores fuere, ut sunt XXXV. Iomeliae super epistola Pauli ad Hebraeos, item VII. Ho- meliae in laudem Pauli Apostoli, quarum inter-

res fuit Ànianus quidam satis doctus. Praestant LXXXVIII Homeliae in Evangelium Joanuis, quarum, si interpres fuisset eloquens, nil doctius, nil gravius, nil magnificentius legisses. Sed is

LIBER I. 31 fuit Pisanus (1) quidam, qui se fatetur in Pro- logo de verbo ad verbum transferre: nec tanta est translatoris inconcinnitas, quin mirum in modum eluceat facundia auctoris. Vides me ni- hil agendo aliquid agere, et aliquid deputare in lucro, et quidem earum rerum, quarum posses- sio verum est lucrum; stabilis enim, et firma est. Mihi credas velim, absque aegritudine ulla - hoc tempus transcurro, solis litteris intentus, adeo ut si pecunia caream, non multum ex eo laborem , neque conturber. Dominus meus (2) quasi continuo abest, vagus ut Scytha; ego autem hic dego in quiete, libris involvor. Providetur mihi;pro victu, et vestitu, idque est satis; ne- que, enim amplius vel Rex ex hoc tanto appa- ratu rerum capit. Ád vos autem redibo in ae- state; nam, differam reditum meum, quoad scie- ro, quorsum Curia abierit: non enim libenter discedo dum, Curia est apud vos, quia nollem ibi esse multis de causis. Si tamen hic magister meus transiret mare ad Regem, tunc quoque mare transibo, sed non eadem via; nam ille ad Galliam, ego Italiam versus. Commenda me Do- minotCardinali "Pisano, (3) et saluta Nicolam (4). Vale. Londini die V. Martii. (5)

(1) Burgundio qui tempore Eugenii l1I. (ab. an. 1145. usque ad an. 1:53. ) et. jussu ejusdem Pontificis varia SS. Patrum opera e graeco in latinum transtulit.

(2) Henricus de*Beaufort Episcopus Vintoniensis et S. R. E, Cardinalis sub titulo S. Eusebii. Vide vitam Poggii peg. 109. vol. 1. (3) Alamanno Adimario Florentino Archiepiscopo Pisano.

(4) Nicolaum Mediceum. (5) Anui, ut ex sequentibus epistolis argui potest , certe 1420.

3a POGGII EPISTOLJE

EPISTOLA VII. Poggius pl. sal. dicit Nicolao suo v. cl.

Eram tibi paulum subiratus , propterea quod non respondebas litteris meis, ut cum cau- sas silentii nescirem , statueram ego quoque ta- cere, par pari referens, et ut olim saepius me- mini ad te scripsisse, mallem ut frequenter ad me scriberes, vel paucis versibus , quam raro, ut soles, conficiens libellos. Non. adeo delectant haec in unum congesta, quantum sparsim locata, et. in diem voluptatem afferentia. Simul in longum silere, est amicitiae injuriam facere. Dissolvitur enim: inter absentes, vel saltem tepescit, nisi crebris epistolis, et mutuis collocutionibus su- bstentetur. Quamquam non talis est inter nos amor, ut vel longissima taciturnitate vim pati possit. Jura tamen servanda sunt amicitiae. Haec ob eam rem scripsi, ut intelligas litteras tuas esse mihi carissimas, et propterea nonnihil dolere, cum raro ad me deferantur. Privatus enim hic omni voluptate recreor litteris amicorum , licet , te excepto, nulli ad me scribant. Oblivioni da- tus sum tanquam mortuus. Verum quantum mihi proficiant litterae tuae heri expertus sum: recreatus enim a longo fastidio, quo detinebar, yisus sum mihi liber omni molestia, adjicieus intente animum ad ea, quae scribis, quibus re- — spondebo paucis. Et primum ad id, quod in epistola fere est ultimum, te contraxisse amü-

LIBER I. 33 ciiam cum viro docto, ac bono, ut dicis, sci- . licet Cardinali Sancti Angeli, (1) mihi summae est voluptati. Si talis est, qualem scribis, non diligendus est, sed amandus, et colendus , tum propter virtutes suas, tum propter inopiam ta- lium virorum. Vides enim quam sit Fiara avis in terris nigroque simillima cycno: vides alios ejusdem dignitatis , exceptis pau- cis, quam sancte vivant, quam prudenter, quam honeste; nam de doctrina missum facio; exu- lat penitus et ipsa, et omne virtutum genus. Simulacra gentium argentum, et aurum, ven- tri dedita, et somno, et adeo elata pompa, et superbia, ut si quis non adoraverit ima- ginem bestiae, occidatur. Optima vitae instituta ad verborum ostentationem transtulerunt, et.quod neque religione, neque moribus, neque vitaae sanctimonia merentur, timore, et fastu, super- stitioneque assequi volunt, et ut rectissime scri- bis, nisi nos praeteritorum et dicta, et facta magis juvarent , quam "praesentium , per dicta exempla, fides proculdubio perditum iret. Nibil norunt nisi unum, omnía posse, et hoc propter pastum ventris, et praedam, ad quae omnes deferuntur. Pauci enim propter Evangelium mi- litant; maxima pars propter ocium, et opes. Quo magis vir hic amplectendus est tibi, et gratiae quoque habendae optimo, clarissimoque viro Car- dinali Pisano, qui ut bonus, te quoque boni viri voluit habere familiaritatem. Nescio si inter lo-

(1) Julianus Caesarinus de quo pluries infra. Vol. 1. 5. We we 2

34 | POGGII EPISTOLJE quendum aliquam. mei mentionem fecisti; id voluissem propter plura. Quod autem de futura scribis peregrinatione, id summe placet mihi, dummodo vir sit talis, qualem praedicas. Scis fidem esse raram; te autem cognosco remotum a vitio assentandi, qui morbus prodesse solet iis, qui habitant potentum domos. Credo tamen te potius tuis, quam alienis facultatibus confisum hanc provinciam suscipere. Vellém mihi quoque facultas esset una vobiscum adeundi, nil liben- tius agerem hoc tempore, quo male libenter sum in Curia. Sed scis tenuitatem peculii rnei: susci- pere autem iter sub spe viatici per alium con- ferendi, extremae videtur esse dementiae, et ego id satis expertus sum, et quanta fides adhibenda sit verbis. Si qua tamen via esset, qua possem commode vobiscum proficisci , mihi placeret. Ita- que odorare sagaciter, si qua esset semita ad veniendum, nam tuum consilium sequar. Videas, quid de hoc sentiat Árchiepiscopus Cretensis (1): tempus est satis ad deliberandum, et ego inte- rim vos videbo. Rediissem jam in patriam nisi Pontifex esset Florentiae : sed decrevi, et statui sententia non discedere, quoad sensero, vel Pontificem a vobis abusse, vel esse abiturum. Si autem, quod prae caeteris cupio, Guarinus noster isto venerit, hac futura hyeme vobiscum ero posthabita Curia, ut vacem litteris graecis, quarum desiderio ardeo in diem magis. De viro, quem sanctissimum reputo, Episcopo Bononien-

(1) Petrus Donatus.

LIBER I | 35 si, (1) quod scribis, placeat, an displiceat ne- scio: aegre fero molestias suas, quamvis certo scio non esse sibi molestum ea re carere , quam nunquam concupivit : qui enim praeesse cupiunt, non prodesse, ut vult Augustinus, non sunt Epi- scopi existimandi. Hic vero prodesse cupiens, cum illud nequit, abiit, ut video, a populo insi- pienti. Scio enim pro virtute animi parum ista. curare , quae caeteri tanto ardore appetunt , ma- joremque animae salutis curam babere, quam corporis. Unum petit a Domino, hoc requirit, ut inhabitet in domo Domini, caetera pro. nihilo ducit. Haec considerans laetor, hoc sibi accidisse, ut ostendat, qui vir sit. Virtus enim, ut ait Apostolus, in infirmitate perficitur. Joannes Chry- sostomus , quem omnibus, quos.ego unquam lege- rim, praefero, pulsus ab Ecclesia sua in exilium, i| oratione, quam ante discessum suum ha- buit ad: populum, saeviat , inquit, licet mare, in- saniané in me fluctus.etc. non timebit cor meum; ego enim" supra petram sto: petra autem, ut. nosti, est: Christus. Hoc et de Episcopo Bono- niensi dici potest, quem plebs illa, propter ejus sanctitatem, pati non potuit: nec mirum: pla- cent :enim mundo, qui Christo. displicent , ut. Hieronymus ait in epistola: quadam. Te. ve- ro etiam, atque etiam rogo, ut eum semel visites nomine meo, meque sibi commen- des; neque hoc sit tibi molestum, licet sit aestas. De vita tua, et molestiis, quae narras,

(1) Nicolaus Albergatus.Extat in laudem ejusdem Episcopi et Car- dinalis oratio funebris inter Poggii opera ,ed. Argent. an. 1413.fol. 99.

36 POGGII EPISTOLE displicent mihi, testis Deus, plurimum: existi- mabam jam te evasisse ex his turbationibus in portum aliquem paulo tranquillum: sed video te adhuc circumagi fluctibus, neque animo esse quietum; sed quo magis circumdat tempestas , eo te magis erige, ac virum praebe: collige te i unum, et vires tuas experire in adversam. fortumam. Hic opus, hic labor; nam secundam ferre , quivis delicatus facile potest. Virtus cogno-. scitur ir adversis: nec te mirari oportet tan- quam rem insolitam si quateris, si quassaris hinc. indé, hic est. ludus. rerum. humanarum ; ut. est versus Naevi | .. :

Pati necesse-est multe mortalem mala. Quod: vero nonnihil minaris. molestiatum au- ctoribus, nollem .a te prodiisse : : .8&C1s , enim non Llcere christiano ne dum exigere, .sed. ne optare; quidem. vindictam. Dimittite, inquit,.et dimit. tetur vobis, et baec sententia.est ini one.9mnium; antiquorum doctorum; quibus delectari soles, Tta. cum tu quoque remissione indigeas., etta. aliis, dimitte, et quo majus debitum est ,'tanto. liben-. tius relaxa: hilarem enim datorem. diligit Deus, Sed cum tu melius ista noveris; quam ego ; fae

ut: aliquid tibi conferant utilitatis:ea ; quae |le-.

gisti, he incassum 'anteacta aelas praeteriisse videatur: scis enim nihil. aliud. boni nobis con- ferre, sive divinam, sive humanam philosophiani, nisi ut per contemptum terrenarum rerum per- gamus ad meliora. Quod si consideres haec, quae tibi accidunt , et eorum machinatores contemnes, ac pro nihilo duces. .Ét in hoc te hortor, et per

— p —— -—— dL

| LIBER IL 33 nostram amicitiam rogo; nam oblivione magis delentur injuriae, quam vindicta. Quod. ais tibi placere deliberationem meam, vitaeque institu- tionem , et sacrarum litterarum studia, scias id ita esse prout scripsi, atque ab re ipsa videbis. Ero contentus mihi crede officiolo meo, in illo terminans appetitum acquirendi. Cui contingit, quod. satis est , ut ait Flaccus, nil amplius optet; quod enim amplius est, a malo est, et ad nos minime spectans. Sectentur alii tum dignitates, tum divitias, ego paupertate mea me involvam, ditior illis per contemptum. Credo enim Hie- ronymo dicenti; omnes divitiae de iniquitate descendunt: unde illa vulgata sententia sibi vi- detur esse verissima : dives aut iniquus, aut iniqui haeres. Mihi vero nihil videtur dici verius potuisse, si eorum, qui divitis student, vitam inspexeris.. Necesse est enim eos esse avaros: at. qui avarus, nequam sit necesse est; est enim, ut ait Apostolus, idolorum servitus. Itaque Au- gustinus dubitat, quis gravius peccet, vel qui nesciens .in .haéresim incurrit, an qui sciens ab avaritia, hoc est idololatria, non recessit ; tenetur enim , ut ait, idololatriae crimine avarus. Quae et alia multa considerans , quae inveni ir libris sa-- cris, imposui mihimet, hoc est appetitui, finem, statuens illud parum otnu, quod supererit a ne- sotiolis meis, collocare in studio litterarum , et. praecipue sacrarum, in quibus est omne: funda- mentum honeste, justeque vivendi; et ad hoc, ut spero, tu mihi adjutor eris, suppeditans tuo-: rum librorum copiam ad legendum. De peregri-

38 POGGII EPISTOLJE

matione autem quod me hortaris propter inqui- sitionem librorum,nequaquam est tempus; omnem fere Insulam pestis vexat, neque est quod. speres hic magnalia reperiri posse. Procuravi ut habe- rem inventaria nonnullorum monasteriorum, quae praeclara habentur , et antiqua. Nihil est in illis exquisitum. Hanc Insulam multae olim bar- barae nationes occuparunt, et subruerunt. De Petronio Arbitro quod scire cupis, quid tractet, lege Macrobii principium super somnio Scipio- nis, ubi enumerans genera fabularum , dicit , in eis esse argumenta fictis amatorum casibus referta , quibus multum se Arbiter exercuit. Est autem homo gravis versu, et prosa constans, et ut conjicio, paulo post tempora Augusti. Habes epistolam verbosam: rogo me recommendes do- mino meo Pisano. Vale mi Nicolae dulcissime,

et scribe. Londini die XIII. Junii. (1).

EPISTOLA VIII. Poggius pl. sal. dicit INicolao suo.

Quid scribam nescio, nisi me cupere, ut Cu- ria istinc discedat, ut possim istac reverti. Á micus . hic noster,ut verborum estartifex , multa pollice- tur, et id in diem magis; sed nil me movent ista. Satis video me incassum morari: non enim per-: spicio, quae spes habenda sit, cum tamdiu hoc . saxum volvam nullo cum praemio. Id me conso- latur, quod tempus non omnino effluit, quin ali-

(1) Anniut opinor 14ao.

LIBER I 39

quid addam ad cumulum lucri, litterarum sci- licet studia, quibus quotidie vaco: est enim mihi otium satis ad legendum; nam herus peregre ab- est ut Scytha, ego hic operior quietus, et negotiis vacuus. Ubi vero terrarum vivas, si bene vivas, satis est: nam si apud vos essem, paulum me- hercule amplius facultatis haberem legendi. Id mihi deest jucundissimum, amicorum consuetu- do, et praesertim tua; hoc mihi prae caeteris molestiae plus affert; reliqua paene communia. Nam patria me parum movet. Ego enim semper verissimam illam reputavi sententiam: patria est, ubi bene est: hoc ob eam rem scripsi, ut scias inter molestias meas me nonnihil habere utili- tatis, et ejus quae vere utilitas est appellanda. Ego jam tribus mensibus vaco Aristoteli, non tam discendi causa ad praesens, quam legendi, ac vi- dendi, quid in quoque opere contineatur: nec est tamen omnino inutilis haec lectio; disco aliquid in diem, saltem superficie tenus, et haec est causa potissime, cur amor graecarum litterarum re- dierit, ut hunc virum quasi elinguem, et absur- dum aliena lingua , cognoscam sua. Exposito- rem habeo Thomam de Aquino, virum egregium, et facundum, prout patitur pondus rerum. Post- habui vero Theologica, quia qui mihi submini- strabat libros abfuit plures dies. Itaque ne ocio- sus essem, converti me ad istum: sed tamen cito redibo ad Chrysostomum, et Augustinum , nam quaedam alia sua restant in epistolas Pauli non- nullas, et super Matthaeum, quae legere volo: nam , pace aliorum dixerim, hic vir longe hu-

Áo POGGII EPISTOLJE | mero supereminet omnes. Non est in omnibus tanta gravitas dicendi, tanta doctrina, tantum sententiarum pondus, quantum in hoc uno solo; et quamvis ignorantia transferentium fuerit mul- ta, eminet tamen virtus dicentis, et lux in te- nebris lucet, nec illi in tantum eum deprimunt ineptitudine sua , quin se erigat, et extollat gravi- tas sententiarum. Scripsi ad te binis litteris de peregrinatione tua in Graeciam, nonnulla de me abdens. Rogo ut mihi rescribas ad omnia, et an Guarinus futurus sit nobiscum. Nam de cedula, quam ultimis litteris interclusi, video nihil fu- turum: tamen etiam responde, et cura, obsecro, ut hae litterae ad Terram Novam deferantur. Vale et me dominis meis Pisano, et Placentino (1) commenda, cujus medicus hic fuit, et ad Regem

profectus est. Londini die XVII. Julii. (2) EPISTOLA IX. Poggius pl: sal: dicit Nicolao suo.

Cum hic esset pestis ingens, meque timor multus occupasset , abii in villam una cum Epi- scopo, ibique mansi duobus mensibus. Expe- ctabam vero quotidie litteras tuas, ut certior essem, quid essem acturus: cum autem nullae venirent, indignabar mecum, et tecum quoque, qui non responderes Cum autem pestilentia haec magna ex parte cessasset, redii ad urbem ,

(1) Brandae Castilioneo Cardinali Placeutino. (3) Auni, ut opimor, 1420,

LIBER I 41 cupidus 'audiendi nova nudius quartus: et cum ex equo descendissem, fasciculus mihi redditur litterarum tuarum, in quibus majorem partem occupant narrationes twarum diffcultatum, an- xietatumque. Misertus sum tui, cum te videam in tot molestias incidisse, et te cum amicis ad summas inimicitias devenisse. (1) Prae caeteris me conturbat, quod Laurentius, quem: ego virum honestum putaram, in te invectivam scripserit; hoc mihi maxime displicet. Non dubitabo sae4- pius inculcare auribus tuis, quia Christianus es, et mala pro bonis reddenda: nam si bona pro bonis reddas, nonne et hoc Ethnici faciunt? Se- quere sententiam Chrysostomi: contemne quae in te scripta sunt, si falsa; si vera , emenda te. Haec sanctissima, atque optima est sententia , quam si amplecteris, consules saluti tuae. Scias tamen convitiatorem mihi displicere: et certus sum, si male locutus est de te, false illum scri- psisse. Nolo tecum modo philosophari: praesen- tiam ista requirunt, et vivam vocem. Unum di- co; et si alii omnes desciverunt, me in fide man- surum , neque tibi defuturum, et honori tuo. .Pla- cent niihi, quae tecum contulit dominus Pisa- nus de rebus meis: sequar consiium tuum , et cum primum potero, revertar. Erit post cras hic Dominus; postulabo licentiam abeundi, et me ad iter parabo, nec expectabo Kalendas graeeas:- promittit enim plurima, et nihil exequitur. Cre- do me futurum vobiscum in festo Nativitatis ,

(1) Inimicities cum Leonardo Aretino. Vide Vitam. Poggi pag. 117 et seq. Vol, 1. Vol. I. 5

4a POGGII EPISTOL.E

aut paulo post: et.ero velin Curia, vel profici- scar vobiscum, si: modum paraveris. De Guarino intellexi omnia: ferendum . est aequo animo quo-- ad tempus velit. Scripsi ad Nicolam quid mihi videatur de dissensionibus vestris, et de Lauren- tii invectiva. Videto litteras , quas manu festina exaravi. Pauca scribo, quia spero te brevi visu- rum. Praemisi omnia mea partim Venetias, par- tim Pisas. Vale, et. mei memor , saluta Cosmum verbis meis. Londini, die 24. Octobris. (1)

.. EPISTOLA X.. Poggius $a]: pl: dicit Nicolao suo.

Scripsi ad te pridie paucis quidem verbis, quia paulum fessus eram propterea quod pluri- bus scripseram ad caeteros. Heri redditae sunt mihi litterae tuae, quibus inter caetera scribis de Curia Romana, et. ei male futurum existimas , adeo ut mihi timorem injecemis redeundi: peti- veram licentiam . a. Domino, qui huc venit; sed coepi frigescere, lectis litteris tuis: nam si male se habet Curia, istic autem morari. nolo: nescio quid. agam: veniam ne, an paulum expectem de- liberandi facultatem. Deus dirigat consilium meum. Ego premor undique angustiis: etiam a domo maler postulat argentum: suffectus est alter in locum demortui patris, frater scilicet , qui nil agendo ex sudore meo velit vivere: ita- que dubius animi sum, quid sit potissime agen-

(*) Auni ut opinor 1420.

LIBER I - 43 dum. Optima vita esset animum, relictis infernis miseriis, adhaerere Deo: sed infirmus sum, et vincitur ratio a sensibus. Jam XX. annis fui in: laboribus; ut aliquid. pararem. ad. commeàturn: hujus peregrinationis nostrae, et nunc.incipere videor novum ludum ,. incertis incerta accumu- lans: Videbar requiem habiturus a: patria: écee nunc exsurrexit frater, qui. me affligit: meque sa tis sunt, quae hic.ipse patior, nisi etiàm: supée- addantur nova. Sed sit finis de/rebus meis. Dum: fugerem pestilentiam; vidi :Ecclesiam ; Saresbe- riensem , quaesivique libros, de. quibus.' toties ad me scripsisti. Quid Manuel (1) viderit.olim: neséio :: hoc -unaünv scio, libres Origenis : nullos ibideny esse: et. tamen 'non leviter .quaesivi , nec: erat quisquam , qui illos: diceret ..se : vidisse. : Homines: ventri déditos; et peni; satis: reperire: possutuus s verüm aratores :litternrunv :perpaucos;:'et eos barbaros, ac. disputatiunculis, .et sophismatibus eruditos potius j;quam: doctrjna.:'Monasteria" vidil complura referta 'sunt: omnia '- novis -deetonbusy quos ne: auditu quidem dignos uae: Ántiduoratm pauca. voliniina, quae--et ipsa:ísünt: penes mos! meliora. Omnia fere hujus: Insudae Monasteriur citra CCCC* annum «enstructa sunt: atqui-illa: non érat aetas, in. qua :vel/ viri: docti 'reperiren« tur, vel libri; quos quaerimus:ántea enim nau- fragium fecerant, Nam ! de: Monasterio: Corbejo ji quod: est in: Gernianfa , non 'est: (piod speres: di« citur riultos esse' ineo libros; non: credo »remo:: ribus stultorum; at-st vera/'etiam 'essebt.'quae' dicuntur, patria omnis latroeiniüm ' est: etiam:

(1) Chrysoloras.

áj —POGGII EPISTOL.E ipsi tribules, qui in. Guria morantur , non redeunt. tati. ad. patriam. suam. Itaque hanc. cogitationem xaissam..face. De reliquis, cum redibo, curabo quoad potero diligenter. Oxoniam non. vidi, quia requiritur aliud quam mera voluntas ad pere- griaandum. Licet certo credam, me te esse visu- rpm, aBtequam wadas.in Graeciam, tamen volo, etiam: absens. tihi litteris significare , quod. verbis. velebam,. Laudo quidém animum: tuum .tam cu- pidum Graeciae. videndae, tum. doctrinae causa, tui peregrinationis: ;sed consideràins due. est t, nonnihil dubitem , neque te: andeam. hbertari, adhoc: munus suscipiendum. Primum: aetas, ac yaones; £ui , eL.: vivendi: consuetudo; Lure: aaxime: gatura.;sacéndetum, et eorum, qui. sunt in. ma-, gnis::grddibus. Familiaritas, ut. scis , | contemptum parit.;.nescis.quid tibifuturum sit in hac tanj lon- ga via quamdurum vero ait,et difficile, periaulum. facére deiamicis, .tüte nosti: multa nuac tibi liquendo: ..placent,.:quae. si .re: ipsa: experireris ,. displicerent. .Tu.;te :ipsum :metire, bt. considera, quemadinodum: ferre. possis &ot- incommoda , mil- leque erum: difficultates, quae. tibi. perferenda proponuntar. In; navi. longa, ut scis, paucae sunt mhhsioneg discretae, et quae. sunt, a; majoribus occupabuntür::quae, vero nune, semel visa per mensem , : placent; tunc:quotidiana displicebunt. lotende, quod dico; homo es praeterea valetudi-. napius , e£ si quid accion. incommadi ,. quemad- modum - laturus sis , considera: Circum spice ergo. omnia, et;mature, antequam. aggrediare ; ne ineas eonsilium,, quod. turpiter. relinquas :; discute . &in-.

ETE E

LIBERL . 45 gula quae scribo, brevia enim sunt, et eorum: vim perspice; tibi loquor ex caritate ; jüvat enim. uti verbo, quod vim maximam habet. Deum. rogo , ut quod sit tibi profuturum deliberes. Ho- die iterum petii licentiam, quia rimis diu hoc. saxum volvo, et quidem in vahurn. Ideo gpero post quindenam me ad vos abiturum, si is me. sinat, hoc est, si commeatum dederit : hoc. ta- men. dicas nemini. De Chrysostomo super Mat- thaeum; non recte teneo quantus sit, aut qualis: sed ante recessum meum videbo. bibliothecam. Praedicatorum, in quo. est; et si quid erit plus- quam in vestris codicibus, dabo operam, ut trans scribatur. De cáeteris respondebo praesens. Vale mi dulcissime Nicolae : manu , ut vides , festina ;, quia plures litteras m Die. XXIX. Octo-, bris. » e) | Yo O7 * 8)

EPISTOLA "d zE Poggius pl. sel. diei Micolao suo Ne

: Si vales, bene est; ego. quoque din Licet superioribus litteris quas ad te scripsi , satis expli« caverim tibi, quo consilio usus hic tandiu es. sem, tamen, quia perspicio ex litteris, quaa nudius tertius a te accepi, te, upa cum aliis vàlde admirari, me tamquam mutato priori. consilio hic diutius esse, et simul nonnullos, ut, moris est , id vertere in pejorem partem, iterum , et. dé eadem re mihi censui ad te scribendum ,. ut. si

, (9 Anni ut opinor 1420. D Uaepur se GV pde oed

46 — POGGII EPISTOLE

priori epistola: paucioribus forsan, quam. opus erat, nescivi meam tibi sententiam aperire , nunc experiar, an tibi probare possim me non ex le- vitate animi motum; nec turpi causa, sed con- silio satis diligenti, humano: tamen, et quod falli potuit ,in' his partibus: remansisse. Ego , ut. scis, olim tum indignatione motus , tum prae- mio ,: quod proponebatur permagnum , recessi e Curia eo animo, ut. parvi: temporis: labore ,, ac servitute, et quietem: mihi in: posterum, et libertatem , quam maxime diligo, compararem. Igitur huc veni; non tantuüm inea opinione fre- tus, quantum reliquorum omnium, qui nie ad. id summopere ho iE eed . Nemini : quidem erat dubium, quin 'iste- posset :si vellet observare ea , quae ; pollicebatur :-at velle omnes. existimabant , cum ultro, ac sponte tam largus esset in: polli- cendo. Fefellit nos consilium non meo defectu, sed ejus, qui: fidem .éenties reiteratam non ser- vavit; neque hoc me latuit unquam: videbam enim me incassum nimium: hoc 'saxum: volvere. Decreveram ergo redire ad vos, et jam esset an- nus ex quo rediissem, nisi- hiemis asperitas im- pediisset. Cupit vero aninius proficisci ad. Curiam , ut;officiolo meo contentus, scriberido victum: quae- rerem, prout: olim consueveram. Interim Pontifex profectus est:Remam praeter omniuni, non solum voluntatém , sed opinionem : omnes uno-ore male auspicabantur sibi, et iis; qui eum sequerentur. Incéptum.est bellum N eapólitanunmi ;müagno cum tremore: ommum: qui aderant :in Curia ; exinde fames, et rerum omnium inopia congecuta ést, et

LIBER ILI . 42 quaedam bonorum desperatio, adeo ut plurimi e Curia abirent: lucrum vero adeo tenue, ut ex eo viyi commode non. posset. Haec ad nos una cum rumore, qui rem semper auget, lit- teris deferebantur. Quilibet deplorans incommoda permulta Curiae, pejora etiam futura vatici- nabatur: redeuntes autem praedicabant Curiam esse in extremis; seditiones esse in Urbe; ti- meri, ne iterum , ut. olim acciderat , fugiendum esset: quidam vero ex amicis ad. me jocans scri- psit, se cupere, ut cito redirem, ne essem ma- lorum expers, quae alix patiebantur. Pestis prae- terea Urbem invasit; Pontifex discessit ambiens ila egregia loca, et utbana, in quibus educatus est. li qui erant in Curia, partim ad orientem , partim ad occidentem sparsim fugere. Haec cum ita ut erant nuntiarentur nobis, quid mihi agen- dum fuisse existimas. mi Nicole? Constitue te in locum meum. Eo animo hinc abire volebam, ut essem in Curia: at Curia ita se habebat, ut. non solum eo eundum non esset ; sed illinc, si quis ibi fuisset, recedendum. In patria esse non poteram diu, propter inopiam rerum: quaerere autem victum novo aucupio, facile est dictu; re autem difficillimum: quid autem non dicam durius, sed miserius quam semper vitam in- choare? Itaque circumspiciens ratiunculas meas, licet paratus essem ad iter, tamen substiti pau- lum dubitans ne temere agerem, si confestim hinc abirem cum nullus esset locus, ad quem sine magno incommodo possem divertere. Ad- debatur quoque spes quaedam amici, quem non

. 48 POGGII EPISTOLJE

nominavi tibi, qui cum cuperet me esse secum, ultro promisit multa, quae non servavit: hic etiam, qui toties deierat promissis suis, me hortabatur, ut secum essem , offerens se factu- rum multa: cui, etsi non bene credebam, ta- men nonnihil me movebat, quia videbam id facile futurum, quod offerebat, si in proposito perseveraret. Tamen respiciens ad priora, ac pa- rum confidens, dubiusque animi quid agendum esset, versabar huc illuc tanquam in fluctibus, Desciens dicere, ex multis quae angebant , quid maxime agendum esset: crede mihi non magis fluctuabat , quam ego, Terentianus ille adolescens, cum ait, quid. igitur faciam ? eam ne? ne nunc quidem. cum: accersor. ultro, et reliqua. Cupie- bam discedere; ire ad Curiam cujus conditio proponebatur pessima, stultum videbatur; hie autem esse longius neque cum commodo , neque ex honore meo esse judicabam. Cum tamen ali- qua spes mihi esset hic proposita, alibi autem desperatio, satius censebam expectare spem li- cet incertam, quam ad certam. desperationem proficisci. Cum tamen animus esset in dubio, nondum enim decreveram morari amplius, Col- lector (1), qui huc venerat, multis rationibus me movit ad permanendum, non quidem per- petuo, sed quoad viderem prirno, an servaretur fides data non solum mihi, sed multo magis sibi. Ássensi ergo cohortationi suae non amore patriae hujus, quam parum. diligo, sed. eupidi- tate consequendi aliquid ex quo possem: sustentari

(1) Simon de Taramo. EE

L I B E R T. 4g im quiete, ac libertate vacans studiis. littera- rum. (1) Nam quod de sacerdotio tibi. dixit Colle- ctor, male accipitis ambo. Neque ego a priori sententia descisco, neque mutatus sum, ut arbi- traris: non reputo sacerdotium libertatem, ut multi, sed maximam, ac gravissimanr servitutem. Neque existimes me ita levem, ut velim pro- pter rem levissimam , et quae in diem a me posset auferri, subire gravissimum onus, et quod nisi cum vita non esset anrittendum. Sed quae- dam sunt modieae curae, et nullius ponderis, quae salva conscientia haberi possunt: quae licet par- va, si consecutus fuissem, ad vos saltem tempore futuri Concilii revertissem. Potissima vero causa morae meae fuit Collector, in cujus praesentia multum sperabam: quod sia principio credidissem illum abiturum ad Curiam, ne diem quidem amplius expectassem. Nam posteaquam disces- sit, ne credas me voluptatibus detentum hic mo- rari, quaesivi semper quomodo alicujus sumpti- bus occasionem mihi sumerem ad discessum ,

(1) Non est cur miremur de istis toties repetitis Poggii que- relis circa fidem sibi non servatam;de ejus:acri indignatione contra quorumdam Clericorum hujus aetatis perditissimos mores / v. sup. p 33.) et de ejus desiderio redeundi àd Curiam, ubi contentus off;- ciolo suo vivere queat; si legantur ea quae de Épiscopo isto- Vinto- miensi historici narrant, et si prae oculis borrida illa ,. atque teterrima pictura habeatur, quam summus tragicus Shakespeare mortis hujus Cardinalis exhibuit in Scena llI. Act. 111. par. ll, "Tragoediae Henrici Vl. ubi Henrieus testis horrendi conscien- tiae cruciatus patrui magni sui exterrefactus exclamat.

Ah what a sign it is of evil life

JWhen death approach is seen so terrible. et dein Warwick

-$e bad a death argues a monstrous life.

. Vol. I. 6

5o POGGII EPISTOL.JE quod quia nondum reperio, hic dego multis cu- ris perplexus. Sed cum primum aderit facultas ( haec autem est , ut alterius impensa, quod sem- per quaero, abire possim ) non differam longius. Nam nullus est, cui magis displiceat haec vita, quam mihi: et jam biennio discessissem , si in sua dignitate fuisset Curia ; sed fugere de labore in dolorem , nescio quantum probabile fuisset ; novum vero genus vivendi instituisse, non solum leve , sed stultum. Gravissimum est consilium , in quo de omni futura vita deliberandum sit ; ubi si quis fallitur, quod saepius accidit, non sine ignominia relinquitur, quod. inceptum est. Quare secundo cautius est agendum , ac perse- verare in itinere, quod non recte ceperis, ma- gnae videtur dementiae. Haec inter se tam con- traria , tamque diversa, ita me suspensum, per- plexumque tenuere, ut inter spem positus , ac metum, hic haeserim tamquam in palude, ne- sciens verum iter eligere. Habes nunc causas meae tarditatis , an tibi probabiles nescio: hoc unum scio, tales fuisse conditiones cum tempo- rum, tum meas, ut quivis in his contrarietatibus positus , non facile veram, certamque sententiam explicuisset. De sirenis vero, quod mentionem facis, non. magnopere curo : unusquisque judicet ut vult, ipse quoque judicandus. Verum si tu credis stultiorem nunc esse me hujus aetatis, quam antea fuerim in adolescentia , vehementer erras. Ista, ut scis, nunquam abhorrui; homo cnim sum; sed nunquam propterea ab utilitate mea diverti: sicut homo peregre profectus, sti

LIBER T. 51. quid viatici oblatum est, cepi, non devians a recto itinere, sed diverticula nunquam quaesivi. Quod autem in re tam gravi, prout est consi- lium capere de instituenda vita, ex levissima, ac deterrima eausa sumpserim occasionem deli- berandi, ridiculum est opinari. Non existimes me ita dementem esse, atque ita rationis expertem, ut motus sirenarum . cantu, ab insti- tuta navigatione deflectam. Exagitaverunt me quidem passiones hae, sed nunquam superarunt. Nam quod ait Collector, esse in hac Insula Mo- nasteria antiquissima , me niliil vidisse, et libros esse infinitos, et te propterea nonnihil suspi- cari de sirenis, risi mehercule, et illus osten- tationem, et iuam toties a me reprehensam cre- dulitatem. Et quidem non solum in te viro do- ctissimo, qui toties has fabulas inanes audisti, sed in puero esset reprehendendum, tam leviter moveri ad verba singula narrantium. At dices credendum fuisse homini magnae apud te au- ctoritatis. Quid? Tu caeco credis de coloribus judicante. Ille eruditus est in Legibus: si in alis praesumit, tu qui eum nosti, fidem praesta- re non debes. Scis olim Apellem, ut opinor, cum quidam calceos, quos in imagine pinxerat, re- prehendisset , quaesiisse ab illo, cujus artis esset opifex; cum ille se cerdonem dixisset, correxit Apelles calceos, quia existimavit illum peritum artis suae recte judicasse, quid in calceo esset emendandum. Át homo elatus, quod tam nobi- lis pictor ad. verbum suum imaginis partem correxisset, ulterius praesumsit asserens, et ve-

53 —— POGGII EPISTOLA

stes male esse; at Apelles, non est hoc, inquit, facultatis tude. Quid tu in his, quae quodam- modo sunt nobis peculiaria, alteri magis credes, quam mihi? Nunquid hactenus me reperisti mendacem? Nunquid negligentem in talibus? Nunquid alium quenquam diligentiorem ? Do- ctiores, quam ego sum, reperies plurimos: ve- rum ut quis sit magis affectus ad haec perqui- renda, quam ego, nemini concedo.: Collecter hic fuit mensibus quatuor, nec longius abiit a civi- tate Londini; monasterium vidit. nullum; libros non legit, in quibus discere potuerit monaste- riorum vetustatem, aut fundationem, aut in eis lhbrorum copiam. Áuditu ergo oportuit ista nmo- visse, et ab iis, qui sunt imperitissiimi talium rerum, a quibus egomet millies ista audivi. Ergo tu magnam praestabis fidem indecto, et in iis, quae dixerit se ab indoectioribus audis- se? Hui quam stulte commoveris ad singula. Ego ultimis ad te litteris scripsi me vidisse no-. viter antiquius, atque opulentius hujus Insulae monasterium, et tamen nihil dignum labore me ibi reperisse. Nonne igitur mihi, et amicitiae mostrae injuriam facis, qui ita modicam mihi habeas fidem, et ad quamlibet auram movearis? Non est gravitatis tuae ita efferri ad unius re- latum, ut semper mihi deroges, et pluris facias alterius opinionem, quam scientiam meam. Ille cum in Insulam redibit, ostendet diligentiam suam, et quidem sine me: nam ut opinor nisi coelum defecerit, et terra, ante quam ipse ad- venidt, spero me abiturum. Venianr ad vos

LIBER I 53 etiam si pedibus oporteret: nolo enim esse sa- pientior quam vos omnes. De rebus quas mise- ram, alias a te intellexi quid actum esset: doleo . ta modicam, vel tui, vel alterius fuisse animad- versionem, ut panni illi qui mihi magno con- Stant, non fuerint delati una cum aliis rebus: nam ut actum est de iis, quae misi ad Nico- lam, ita et de iis potuisset fieri, quae miseram Pisas: possunt asportari inde, tanquam deferan- tur Romam, wel Senas, aut aliorsum. Nam de stagno maxima fuit negligentia, ut solum pro- pter incuriam nescio cujus, et ut video omnium, inciderim in expensas non necessarias. Sed: acta agi nequeunt. Cura, oro, ut panni illi integri extrahantur ex Pisis quoquomodo, ut scripsi ad ie alias. Viae sunt multae, quibus res potest tentari. De Nicola (1) nostro quod ais amicissi- mum mihi, superfluum est. Male mecum age- retur, si modo. inciperem ipsum cognoscere. Persuasum est mihi jamdudum illum esse al- terum me, et nostra omnia, ut amicitiae jus postulat, esse communia; nec ego rebus suis, quando opus est, utor secus. ac meis. Deus:eum conservet nobis; nam homo est perpaucorum hominum: expertus sum multos, séd ipsum re- peri semper amicum verum , prout debent. Ne- que enim opus est, quando indigeo opera sua, uti verbo illo gravi, et molesto, et dimisso vultu, rogo: ultro se offert; nec patitur se rogari. Nihil redarguo in eo praeter incuriam quandam, et ne- gligentiam in scribendo, quam cum servet etiam

(1) Nicola Medieeus.

54 POGGII EPISTOL E

i rebus suis, non est quaerendum. ut diligen- tiorem se praestet in meis. Gratissimum esset mihi si quando responderet litteris meis ; nam in officio amici non solum mihi respondet, sed. antecellit, ac superat. Vult ergo, cum in gra- vioribus praecedat, me sequi in his quae sunt leviora: et hoc mihi defert ex humanitate sua, ne.sit in omnibus superiot. Saluta illum, rogo; verbis meis, dicásque, ne de pecuniis sibi mo- lestum sit quas ei debeo: nam cito. respondebo vel praesens, vel absens. De libris graecis, quos puper inventos dicis, gaudeo. Guarinum intel- lexi uxorem duxisse egregia forma adolescen- tulam, et. bene dotatam, quod..est. omnium pri- inum. Quiescit in patria nunc beatus, quod est mihi jucundissimum. Franciscus item Barbarus libelli sui. consilium secutus est in uxore eli- genda; imitalus bonos medicos, qui non solum alis, sed ipsis quoque recte consulunt in re- euperanda sanitate. Intelliges, quid dicam, si qualis sit nosti: ecce non solum doctrina, sed progenie quoque 'pullulabit eloquentia. Re- stat ut: tu quoque: fías novus maritus, nam de mie actum est, qui enim nequeo ipsi mihi sa- tisfacere, multo. mágis aliis. Fratrem meum quod sentis. non. esse malum, satis laetor; sed miror tandiu illum. ignavum ; atque inertem extitisse, nullo negotio assumpto, in quo se exerceret. Sa- ts durum est mili me ipsum sustentare, ne- dum ilum in otio. Sed spero: me cito cogni- turum omnia. Regar consilio tuo , qui diutius in simili bello versatus es. Expecto litteras

LIBER L 55

Collectoris a Curia, de cujus statu rogavi eum ut me faceret certiorem, simulque cum domino Pisano communicaret , mihique rescriberet , quid a me putaret agendum: nam animus est re- deundi. Expecto litteras suas, et si mihi etiam non veniendum scribet, sequar contrarium , et de reversione ad me scriptum huic affirmabo. Itaque certe scribere potes domino Pisano, quemadmodum adhuc duobus mensibus expe- clabo, ut plurimum dicam, solum ut investi- gem,an sumptibus alienis possim redire; quod 8i deficiet, faciam ut potero. Cupivi semper redire; nunc autem litterae tuae stimulum addiderumt, adeo ut. nil aliud cogitem, quam reditum in patriam , postquam ita vobis videtur. Ego fessus sum scribendo: si litterae meae paulo sint rusticiores, quam consueverint, primum im- putes celeritati scribendi; tum vero lectioni Ári- stotelis librorum, in quibus diu laboro, licet parum proficiens. Vale, et me ut soles, ama; et parcas oro verbositati meae. Quia Nicolas forsan de illis est qui suspicantur de me ne- | Scio quid, ut dixisti, te rogo, ut has litteras secum communices, et cum iis qui sunt ejus opinionis, ne falsum quid de amico opinentur. . Londini pridie Kalendas Decembris. (1)

(1) Anni, ut opinor, 1420.

56. EPISTOLA XII Poggius p^ sal. dicit Nicolao suo:

- Nuper cum ad te scripsissem pluribus ver- bis quam ob causam hic longius morarer, quam fuisset opinio, non tua solum, sed etiam mea, subdidi postea me abiturum ad. vos , cum pri- mum daretur facultas, ut id sumptu alicujus posset fieri. In iis litteris videbis me ita. su- spensum pendere, neque id frustra, ut diffi- culter elici possit, quid sit optimum factu. Cum enim aut in Curia manendum | sit, cum hinc recessero, aut alibi; Curia autem sit adeo de- bilis, ut se ipsam sustentare non possit, alibi vero commorandi nulla conditio proponatur, vel saltem mediocris, non videtur mihi procul omni ratione egisse, si dubitans in rebus adeo incertis adhuc non recessi. Equidem sequar consilium aliorum, nam egomet nescio cer. tam explicare sententiam: quanto enim ma- gis cogito, tanto magis involvor, tanquam avis deprehensa in retibus. Posteaquam ad te ul- timo scripsi, redditae mihi litterae ex Curia a quodam Bartholomaeo de Vincio, quem, ut opinor, nosti, viro satis prudenti. Quid in fine litterarum scribat verbis vulgaribus, audi. Ben ti prometto, che qui si fa degli stentolini. L'ufficio valse il mese d' 4gosto III. fiorini. In aliis quibusdam litteris dubitabatur de fuga. Haec me conturbant Nicolae: tute confiteris non

LIBER IL 97 esse in rem meam, adesse in Curia. Quid agam igitur ? Át, inquis, viae sunt. multae, quibus tibi potes recte consulere, cum apud nos fueris: at ista et incerta sunt, et tu. nil mihi explicas certi. Si quid consulto ad me detulisses, arri- puisseem avide: haec non dico, quin perstem in sententia revertendi, prout semper fui, sed ut videas me non ex inani quadam causa fuisse jn suspenso usque ad hanc diem , quod ais non- nullos opinari. Vellem , ut ii quorum ea est su- spicio , versarentar in hoc eodem labyrintho, si in rem ipsorum esset. Nolo enim malum il- Iis. imprecari ; et quidem accidit multis, ut quod consilio assequi nequeunt, detrahant conjectando. Est quidam adolescens nobilis Venetus, qui fuit discipulus Guarini. Is humanissimus est , ac doctus, adeo ut amandus sit. Contraximus fa- milaritatem permagnam, et adeo benivolentia conjuncti sumus, ut alter sine altero esse ne- sciat. Nomen ejus est Fantinus Georgius, qui ut mihi videtur, me plurimum diligit. Cum eo communicavi saepius hanc meam fluctuationem: pollicitus est mihi, se cum primum fuerit Ve- netiis, de me cogitaturum, seque procul dubio reperturum aliquid me dignum, et simul quid intendat , exposuit. Scribam ad Franciscum Dar- barum, nam hic cito hinc abibit, ut cum eo communicet, et eum juvet. Siquid evenet, non dormitabo. Ego omnia perquiro, ut re- periam, quomodo discedam alicujus expensis, et spero me reperturum. Nam quidam mihi hodie innuit se venturum ad Curiam , et liben-

Vol. I. 7

58 POGGII EPISTOL E

ter faceret mihi sumptus in via, ut essem se- cum. Nisi melius invenero, arripiam quod of- fertur, sed adhuc manendum esset usque ad festum Purificationis. Vale; papyrus enim de- ficit. Londini die XI. Decembris.

Cum haec scripsissem , supervenerunt mi- hi litterae a Collectore, videlicet Simone de Te- ramo, quem ego summopere rogabam, ut de statu Curiae me faceret certiorem, simul, et communicato consilio cum domino Pisano, mihi consuleret , quid esset agendum , manendum ne an abeundum: neque solum quo in loco prae- sentes res essent, sed quid etiam conjiceret de futuris. Is ad me scribit, me hucusque potiorem partem secutum esse, qui fuerim commoratus, hortaturque ne recedam, asserens permagnam Curiae desolationem. De Pisano autem , quo cum jussi eum communicare, nil mihi rescribit, ex quo puto, vel eum abesse, vel ejusdem esse sententiae. Tu autem , qui me amas, unice con- sulis veniendum; non quidem confisus opulen- tia Curiae Romanae, in qua nequaquam censes manendum esse, sed sperans me reperturum alia, in quibus non absque emolumento me possem exercere. Ista me summe conturbant mi Nicolae. Positus enim inter consilia, non. solum varia, sed adversa, non video quid potissime agendum. Redire ad. Curiam, in qua nequeam, ut consuevi, scribendo victum quaerere, fatu- um videtur: hic autem expectare spem, ne scio quamtoties elusam, insulsum. Át vero di- scedere ab aliqua spe licet incerta ad inanem

LIBER I 59

conjecturam, stultissimum judico. Voluissem ut aliquid mihi explicuisses, quo fretus potuissem rectius decerneré. Nescio enim quid agere pos- sim extra Curiam, nisi vel pueros docere, vel servire alicui domino, vel potius tyranno: U- trumvis horum si capiendum esset , miserrimum judicarem. Nam cum omnis servitus est misera, ut scis, tum praecipue servire libidini homi- ais non boni. Nam de docendo in ludo, absit ut id faciam. Satius esset. enim uni obnoxium esse, quam multis. Credo ridebis, mi Nicolae, me toties, et tam multis verbis de eadem re, et tam parva obstrepere auribus tuis. Sed id :ago primum studio loquendi tecum, et. confabulandi de rebus meis, ac si una essemus praesentes: tum praecipue ne mireris, aut adscribas levi- tati, quod visus sim toties sententiam mutare. Oportuit enim parere tempori , quod cum non sit semper idem , ex ejus varietate decet et. mutare consilia. Sed quia accidit persaepe, ut melius, et perspicacius judicenrus quandoque de rebus alterius quam de nostris, propterea quod, ut ait Terentius, aegritedine :aliqua impedimur circa proprias cu- ras; ideo te rogo, ut discutias in utramque par- tem omnia, quae scripsi; et si tibi omnino re- deundum videtur, sequar consilium tuum. Unum volo scias, me non esse animo mutato a su- perioribus epistolis. Omiseram , quod injecit mihi magnum .stimulum remanendi. Nam olim scri- psisti mihi Cardinalem Pisanum ad te scri- psisse me inventurum ostium clausum, qui diutius. tardassem : intellexi hoc de secretariatu,

|

Go POGGII EPISTOL E de quo ipsemet scripserat. Nolui ergo omnes ad- itus intercludere mihi, et praesertim . istum , qui adhuc erat apertus. Scribas ad me oro iterum, quid tibi agendum videtur. Tibi vero persuadeas volo, me hic esse invitum. Hic Ve- netus, (1) de quo tibi mentionem feci, quotidie me confirmat pollicitis suis: in quo ego non- nihil spero. Rogo te majorem in modum, ut tu, et Nicola curam suscipiatis pannorum meorum, qui sunt Pisis, detisque operam ut auferantur inde, ne putrescant:. che. mi costano troppo caro. Saluta Nicolam verbis meis. Vale, et me ama, et si videor tibi rusticior solito, ne mireris: nihil enim legi, posteaquam discessi a vobis , eorum , quae sunt ad eloquentiam. Londini die XVII. Decembris. (2) Scribas mihi, quid agit Leonardus Aretinus, et an in gratiam rediisti.

EPISTOLA XIII. » Poggius pl. sal: dicit Nicolao suo dulcissimo.

Fui paulum tardior jamdudum in scribendo ad te, tum quia carui interim litteris tuis, tum quia existimabam quotidie me postridie discessu- rum. Nam ut antea ad te scripsi, cepi licentiam a domino, venissemque jam ad vos, nisi tardas- set iter meum tempestas hyemis, quae mihi est admodum inimica. Modo autem cum essem iter facturus, retinuit me adventus Regis, ac Regi-

(9 Fantiuus Georgius. (9) Anni, ut opinor, $420.

LIBER ILI 61 Wae, cjus coronatio cum instet de proximo , de- crevi videre hoc festum; quod, ut conjicio , fu- turum est admodum solemne. Deinceps hinc abibo quamprimum, et ut spero ante Pascha. Nec tamen nunc ad te scriberem, nisi essem provocatus litteris tuis, quas dedisti die XX: Novembris, mihi quidem jucundissimas , tum quia suavitatis sunt plenae, tum quia te solum video ex omnibus non immemorem mei: nam de reliquis, nescio quid judicem, nequeant, an nolint. Equidem, ut scripsi ad te alias, cum hic esset ingens pestis, peregrinatus sum cum domi- no: sed haec peregrinatio nihil habuit jucundi- tatis, tum propter multa, tum vero quia nihil librorum reperi. Monasteria sunt hic opulentis- sima, sed novae fundationis; sunt enim constru- cta a regibus, ut. plurimum, citra quadringente- simum annum. Quod si qua sunt antiquiora, ea carent libris gentilibus, referta novis doctori- bus, et maxime ecclesiasticis. Vidi praeterea in- ventaria diligenter facta, in quibus nihil erat dignum studiis humanitatis. Nec mehercule mi- rum. Fuit haec Insula magno tempore vexata ab exteris nationibus, adeo ut plurimi, ac varii reges essent in ea, alter alterum oppugnans. Ne- dum libros priscos, sed ne ullum quidem repe- ries vestigium antiquitatis. Oxoniam non vidi, neque spero me visurum; vix enim suppetit commeatus ad reditum, etiam si festinem: itaque spem abjicias oportet librorum Britanniae, quo- rum modica est his cura. Si velles discere mo- dum, quo plurima fercula parentur ad convi-

6a POGGII EPISTOLJE

vium, vel artem pulmentariam, fortasse reperire posses hic auctores satis bonos, et in eo ludo perdoctos. Sed et ego, mi Nicolae, paulo tepidior factus sum in hac cura perquirendi novos libros. Tempus esset jam de somno surgere, ac danda opera, ut aliquid mihi prodessent ad vitam , et mores illi, quos habemus, et quos quotidie legi- mus. Nam congregare semper ligna , lapides, cae- menta, stultissimum videri potest, si nihil aedi- fices ex illis. At. aedificium hoc, quod construere debemus ad bene vivendum, ita est. arduum, difficile, multi operis, ut vix perfici possit, etiam si ab ineunte aetate incipiamus. Mihi quidem, üt de. me loquar, voluntas adest: sed perficere non est in me. Video, et cognosco multa, quae sunt ad meam salutem, sed nihil ago. eorum , imo contrarium. Forsitan decrescente aetate cre- scet hoc desiderium, et tunc, si vixero, inci- piam, quando non potero, quod nunc debeo. Sed quis scit qua hora venturus sit Dominus ? Utile igitur consilium esset incipere quantocius fieri posset. Ego. jam inciperem, si possem , immo $i vellem: sed. stanti in Curia difficile erit, vel po- tius impossibile. Alibi esse nequeo. Neque enim sum ex iis perfectis , qui jubentur relinquere pa- trem, et matrem, vendere omnia, et dare pau- peribus: paucorum illud fuit, et olim apud sae- culum prius. Felix si essem 'ex prima nota, qui inciperem abstinere a vitiis iis, quae nos privant regno Dei, vivens parce, ac sobrie. Non existi- mes me hàec scribere, ut arguam desiderium, et curam tuam in libris: sed ut te horter, si non

LIBER I. 63 potest fieri quod vis, hoc velis, quod possis. Mi- hi credas volo. Libri sacri, quos legi, et quotidie lego, refrixerunt studium pristinum humanitatis, cui deditus fui, ut nosti , a pueritia. Nam horum studiorum principia inania sunt, partim falsa; omnia ad vanitatem. Sacri vero eloquii princi- pium est veritas, qua amissa, nihil rectum te- nere, nihil operari possumus. Existimatis forsan propter haec, quae tanquam philosophans scripsi, me praeteritos mores correxisse. Non est ita; hoc est quod summe, doleo: deterior sum quam du- dum, et cum vitia mea cognoscam, non resisto ills, sed videns, sciens, prudensque pereo , et tanquam ruens, et praeceps vereor, ne peccatum me citius relinquat, quam ego illud. Propterea cupio te videre quamprimum, ut consilio, atque auxilio tuo utar ad vitae institutionem. Quod autem scribis te mutasse consilium peregrinandi in Graeciam, id quidem laudo, ac probo , neque mihi id consilium unquam placuit ; de qua re scri- ps) antea ad te sententiam meam hortans, atque obsecrans, ne illo proficiscereris. Nescis, quid in- commodi sit navigare praesertim cum ejusmodi genere hominum; nec id cupias experiri cum incommodo tuo. Valetudinarius es, et vix tutaris 'sanitatem in tecto, ubi libere vivis. Quid fiet sub divo, ubi plurima sunt futura incommoda? Tene te, rogo, domi, et si vivis non potes, saltem mortuis utaris, quorum tibi magna est copia. De fratre quod ais, ille quidem malus est, ut a domesticis percipio, et matri infestus. Ut Deus illum vel convertat, quod mallem , vel perdat.

64 POGGII EPISTOL/JE Verbosus est, et mendax: neque enim, credo mo- res mutavit, qui fuit pluribus annis in patria omnium corruptissima. Sed de illo providebimus in adventum meum. De alis, quae scribis, co- ram latius conferemus. Te autem para ad reci- piendum amicum edaciorem paulo, quam antea. Audistj mores istorum , quorum Deus venter est, et amicus tuus aliquid contagionis contraxit , extendens pellem ob edacitatem. Sed non est ut timeas; non cupit empta magno pretio: licet eum oleribus farcias, et contentus erit. Vale mi amantissime Nicolae. Saluta verbis meis Nico-

lam. Londini die XII. Februarii. (1)

EPISTOLA XIV. Poggius pl: sal: dicit Nicolao suo.

Si credidissem me hic moraturum tamdiu, scripsissem ad te saepius: sed quia in diem .me ad vos abire existimabam, tacui credens me non litteris, sed verbis tecum collocuturum. Nunc autem et novae pollicitationes , et malus status Curiae me retinuere ad hanc diem, et adhuc paulum retardabunt. Nam officii mei emolumenta ita parva sunt, ut ex illis nemo queat victum parare: si autem servitio quaerenda est vita, malo hic servire, quam alibi , ubi et minus dura est servitus, et minime pudenda. Adde quod non omnino ex omni spe decidi, et hic multa polli- cetur, quamvis parvam adhibeo fidem, et alter

(1; Auui, et opinor, 1jat,

LIBERI Gà quidam nonnihil se facturum dicit, in quo ma- gis confido. Esse autem in patria perdurum est ,, eum non suppetant, quae ad. victum sunt ne- cessaria, nec locus sit ullus ad quaestum; dicere autem nil mihi esse, religio est. Frater quoque malus et in eis: me cruciat, cujus consortium ut morbum eontagiosum devitandum puto. Itaque de-- erevi ex amicorum quorumdam consilio expectarq aliquot menses amplius, ut omnia expetiar, ne ad precarium lucellum revertar. Quod &i'Curia ea esset, quae esse deberet, et quam egomet me- mini ,'jamdudum apud.vos fuissem. Olentes sa* xillas, et parietem plusquam caducum : quis hoc credidisset? Scripsi ad te alias de nonnullis rebus, quas noviter miseram Venetias deferendas po- stea ad. Nicolam , et item de aliis rebus, quas misi pér navem, quae ut audio, applicuit Pisas. Haec dirigebantur ad Gherardum de. Canigianis. Credo te fecisse, pront scripsi, deportari ad meos: omnia. Roga Nicolam, ut aliquid ad me scribat , et praesertim de éxpensis , quas solvit pro vectura. rerum,'qtae venerunt Venetiis. Audivi pestem in- cipere-apud vos, et multos fugere: tu quid agas. scribe ad. me diligenter. Vale manu- festina. Lon- dini die IIII : Junii. (1) Saluta. Nicolam ,. et re-

(*) Anni, ut opitbor, 143.

Vol. 1. ! $

66 POGGII EPISTOL/E 5 EPISTOLA XV. x Poseius pl. sal. dicit . Nicolao $H0.

Soripsi ad te pluribus litteris, ud ut curam su- ROME quarundam rerum, quàs miseram Pisas per unam. navem , quae. ut certum est; jamdu- dum. appulit inportum. Ego tamen quid actum sit de.xeljus meis, ignoro; nam neque tu , neque alter :quisquam.:- ilerum, ad quos scripseram, mibi. respondit. Mirum est, quod. sic omnes me vel contemnunt, vel postponunt. Noli tu esse. ex eorüm numero,.qui verbo.solum amicitiam reprae- sentarit:at verbo,saltem satisfacerent, nam signum esset aliqualem memoriam ;remansisse, at quan- doque 'dulcius. esset; verbis. satisfacere, quam re- bus, ut nunc mihi accidit ; qui. esset. jucundissi- mum aliquid intellexisse abs te de. rebua illis. N am etsi bene, et diligenter egeris, quae scripsi, ta men. illa nox sapiunt, postquam ..deest condi- mentum litterarum, quibus quid. actum sit | si- gnificetur. Igitur te etiam : atque 'etiam. Jogo ut ine certifices, an res omnes venerint, eti ubi- nam. sint , et^penes quem, Mandaveram enim Chello cognato meo, ut illa servaret, ne deve- nirent in manibus fratris, quem intelligo esse et vita et moribus dissolutum. Similiter ad me perscribas de expensis singulis, et quibus tenear, ul eis possim satisfacere. De reditu meo non est quod speres modo, maxime propter malum sta- tum Curiae, quam scribitur esse quodammodo

LIBER.I. 67 in extremis. Quid ergo ibi facerem , nescio. Nam officium non suppeditaret victum; servire autem malo hic, quam ibi, ubi conditio serviendi esset deterior. Praeterea non de omni spe decidi: iste enim in diem se mei memorem futurum promittit, cui licet parum credam , tamen expe- riri volo adhuc paulum, non sponte , sed coactus malignitate temporum, quibus fatigatur Romana Curia. Cardinalis Pisanus noviter hortatur ad reditum: id quidem cupio; sed cum audio quo. in statu, et quanto in timore versentur, qui sunt in Curia, deteneor paulum, nec video, quod es- set consilium eo proficisci, unde omnes discedunt, prout est fama. Vir doctissimus, et mei aman- tissimus Simon de Teramo Quaestor.in hac .pro- vincia venit ad Curiam, is tecum conferet de rebus meis diligentius , et postquam fuerit in Cu- ria significabit mihi, quid ei videatur agendum. Vellem , ut ad me mitteres invectivam , quam in te Laurentius conscripsit: nam fortassis in otio aliquid cogitabo adversus. illam. Signum quod pro me parasti ad usum sigilli, conserves rogo.

Vale Londini die XIX. Juli. (1)

EPISTOLA XVI.

H

Poggius p. sal dicit Nicolao suo.

Cum perambulassem. diutins: Insulam .una cum Domino , qui peregrinationis cansa usque ad extremum tenminum profectus est ; heri tandem

( "

^ (1) Anni, ut opiuor, t$at..

68 POGGII EPISTOL. E post duos menses, et amplius rediens inveni Aitteras tuas, et cognati mei, quae fuerunt mihi. carissimae, maxime tuae. Nam reliquae plus mo- lestiae attulerunt, quam voluptatis propter ini- quitatem fratris, quem ego miror esse ita im- probum, atque nequam: sed si unquam rediero, amputabo causam omnis dissidii auctionem fa- ciens omnium rerum, quas per sudorem mei vultus adeptus sum. De labore, quem suscepisti, ut res meae, quas miseram Pisas, domum defer- rentur, ago tibi gratias, neque maximas ut ex- traneo, sed ut amicus amico. Verum duo sunt in quibus vel tuam, vel alterius nescio cujus arguere possim negligentiam: primum quod tan- ta fuit incuria, ut stannum, et aes Florentiam portaretur , ex quo in maximas incidi expensas non necessarias, sà aliqua sollicitudo. adhibita fuisset. Alterum quod ita facis te rudem rerum, atque inexpertum , ut nescias reperire modum, quo tria frustecula panni exportentur ex Pisis patriam versus. Egomet olim ex Gallia rediens in ipsammet . detuli civitatem pannum alienige- nam, ex quo tuniea confecta est quaedam. No- viter cum rebus, quas ad Nicolam misi , etiam inerat pannus extraneus, ad meosque delatus est. Tot cives quotidie vadunt, et veniunt, tum pri- ,Vvatim , tum publice, et tu nescies aliquem repe- rire, qui singulatim aliquod unum frustum ex- portet? Potestates, Capitanei, alique complures eo vadunt , quibus posset recte negotium deman- dari, et una cum aliis rebus occulte afferri. Ni- hil deest , nisi ut adhibeas apimum , praestesque

LIBER rL 69 . diligentiam. Existima libros esse, et tunc omnia bene fient. Mi Nicolae .cogita res meas tuas esse, et me praeterea inopem rerum , nam animi satis est, et tunc intellhges etiam minimum damnum esse Poggio satis grave. Si hoc potuissem provi- dere, potius continuissem pecuniam, quam in haec labyrinthi diverticula incidissem. Da ope- ram rogo, ut panni illi auferantur inde clancu- lum , et ad meos portentur, ne si illic manserint diutius, vel putrescant, vel corrodantur a vermi- bus. Quod me hortaris ad reditum, video te amice facere, et ex animo sincero. Ne putes me hic esse, ut sum, libenter: sed omnia tentanda sunt, ut experiar, an aliquid possim consequi , ex quo desinam esse hominum servus, et vacem otio litterarum. Hic magister meus pollicitus est mihi coram domino Simone de Teramo se daturum mihi primum Beneficium, quod. vacabit. Si hoc faciet, satis erit mihi: non enim magna cupio, et ad hoc consequendum, si fidem servabit , non erit opus longo tempore; nam annuatim aliquid, vacat. Itaque de consilio Collectoris decrevi adhuc patientiam habere, quoad faciam experimentum. Hoc existimo jam contulise tecum ipsum Col- lectorem, qui jamdudum ad vos discessit rogatus a me, ut tecum conferret omnia. Quod Cardina- lis Pisanus ad te scripsit me ostium clausum in- venturum, si tardaverim, video quid sentiat. Hoe magis me confirmat in sententia , ut expectem. Si hic haberem aliquid, ego parvipenderem illa, quae raro concupivi ; nam morari in Curia, et in eo officio, est praeter finem meum. Cupio enim

7; X POGGII EPISTOLE

- me aliquando eximere a servitute, et eo loco, ubi principium serviendi perpetuo. Verumtamen, ut scribis, haec nequeunt examinari ita a remotis. Tempus nobis consulet, a quo omnia pendent. In hac mea peregrinatione visitavi antiquius Monasterium omnibus aliis, quae sunt in Insula, et magnificentius. Diligenter inspexi Bibliothe- cam: libri sunt. multi, sed nihil pro nobis. Vidi alias insuper bibliothecas pluribus in locis, stul- torum plena sunt omnia, ut alias ad te scripsi ; nulla est hic copia librorum bonorum , causas attuli tibi. Ad Oxoniam proficiscar, cum primum potero, et antequam redeam, et si quid boni erit te faciam certiorem. Ad Nicolam scripsi egomet, antequam irem peregre, objurgans eum ignaviae in scribendo. Si se correxerit, gaudebo me homi- nem excitasse, sin autem tacuerit more suo, ut homo est , ita morem gerens sinam illum taci- turnum esse, quamdiu libuerit. Tu eum verbis meis saluta. Illis de Canigianis commissum est , ut darent puero medium ;florenum, non unum. Ego cum junior essem , veniebam Florentiam ex patria cum quinque solidis: quod tantum dede- runt, fuit praeter voluntatem meam. Vale , et me ut facis ama. Londini die III. Octobris. (1) Scribo Chello, ut vadat Pisas pro pannis illis, communicato prius tecum consilio, et cum Ni- cola; tu eum. dirige, atque adjuva. (*) Anni , ut opinor , 142i.

€&

LIBER LI 71 EPISTOLA XVII. Poggius pi : sal: dicit Nicolao suo dulcissimo..

Recepi nudius tertius a te binas litteras, et cum eis. epistolam Pieri Lamberteschi, quas dili- genter non legi solum, sed perlegi. Ut ad calcem veniam, placent mihi, quae Pierus imaginatur, quaeque offert; et ego, ut puto, sequar consilium vestrum. . Scribit mihi se: daturum operam, ut habeam triennio quingentos aureos: fiant sexcen- ti, et acquiescam. Proponit spem magnam plu- rium rerum, quam licet existimem futuram ve- ram, tamen aliquid certum pacisci satius est; quam ex sola spe pendere. Legas epistolam, quam ad eum scribo, non est enim obsignata. Si ipse apud vos est, cum eo transigas, ut tibi videtur: sin vero abiit, mittito litteras post eum, et meas, et etiam tuas. Ego decrevi mense Majo hinc abi- re ad vos , deinde Romam, ubi expectabo respon- sum suum: nam proficisci illo sub meram spem, non est sententia; sed solum postquam ille ali- quid concluserit cum amico, et ordinaverit, quo modo queam illuc proficisci. Placet mihi occu- patio, ad quam me hortatur, et spero me nonni- hil effecturum dignum lectione. Sed, ut ad eum scribo, ad haec est opus quiete, et ocio littera- rum. Tu leges litteras meas, et si quid tibi vide- bitur immutandum in illis, agas prout fuerit consili tui: nam et me, et mea tibi committo: Libenter vivam cum Piero , nisi Scythae futuri

22 POGGII EPISTOLJE

simus, libenter enim quiesco. Hic Dominus meus tandem dedit mihi aliquid; parturiit enim mons, et natus est mus, qui mihi aures corrodit. Dedit enim mihi Beneficiolum parvum, et onus ma- gnum. Est enim Curata Ecclesia GX X. floreno- rum in fructibus quod mihi non placet. Nam ut Gregorius testatur in Homelia quadam ; durum est, ut qui nescit tenere moderamina vitae suae, fiat judex alienae. Propterea citius exuam hanc vestem, quae deprimit multum. Multoties scri- psi tibi me id prospicere solum, ut aliquorum annorum labore compararem mihi requiem in po sterum. Si vera sunt, quae Pierus scribit , conjicio. illud esse certissimum iter perveniendi, quo vo- lo. Itaque scribe ei, si discessit, prout videtur tibi, et litteras meas facias transcribi per ali- quem, ut eas duplicatas possis mittere propter longitudinem viarum, ac discrimina, et illum hortare ad respondendum. Video quae Cardinalis Pisanus scribit de Secretariatu. Sane si ego illud. officium tantum: aestimarem, quantum nonnulli, ego jamdudum istuc rediissem: sed si omnia de- ficerent, hoc quod nunc habeo, non deerit mihi. Ego inus existimo et Pontificatum , et ejus membra quam credant. Cupio enim liber esse , non publicus servus. Perfice modo ea, quae of- fert Pierus, et videbis me majori diligentia illa

fugere, quam alii putant. Ego sub hac spe di-

scedam, ut efficiantur ea quae scribis; nam mihi placent, prout tibi, neque videbit me hic mensis Junii. Venirem citius , nisi expectarem aliqua ex Romana Curia circa fitu Paschae. Scribas hoc

LIBER IL 73

Cardinali Pisano, non tamen causam, sed so- lummodo me venturum. Nam quod aliis litteris ad te scripsi, me discessurum post mensem Fe- bruarium, effici non potuit, quia ille, qui ven- turus erat, consilium mutavit. Nunc autem po- Stquam aliter nequit fieri, veniam impensa Cru* cifixi. Caetera communicabimus in adventum meum: sed unum te rogo maxime, ne haec no- stra consilia cum aliquo communices; sumus enim futurorum incerti; homo proponit , Deus autem disponit; et omnes ad calumniam prompti sumus. Ideo haec secreto perficienda sunt; de factis Hungariae loquor. Saluta Nicolam nostrum, et fratrem Ambrosium. Vale, et me ama. Lon-

dini die XXII. Februarii.

EPISTOLA XVIII. Poggius pl: sal: dicit Nicolao suo.

Scripsi ad te binis litteris, quarum unae verbis latinis scriptae erant, alterae maternis , quod erat consilium meum eirca rem, quam offerebat Pierus de Lamberteschis ; dixique mihi placere, quod censebat in rem meam esse facien- dum, dummodo conditiones ita explicarentur, ut non ad opinionem inanem proficiscerer, sed ad rem certam, ac mature digestam. Deinde red- ditae sunt mihi litterae tuae satis recentes, et cum eis copia litterarum Pieri cum additione aliqua, quae mihi placuere. Persto autem in pri- ma sententia, dum campus ille sit fertilis ad

Vol. I. 9

74 POGGII EPISTOL/E

frugem, prout Pierus imaginatur. Sed veniam ad vos, et tunc propositis in unum conditionibus, discussisque in utramque partem rationibus, me- liorem, ut. spero, eligemus partem. Id. primum scias volo, me libertatem, et otium litterarum praeponere rebus caeteris, quae plures existimant permaximi, atque optant. Sique videro id me consecuturum, prout sperat Pierus noster., non solum.ad Sarmatas, sed Scythas usque profici-. Scar, praesertim proposita facultate dandi ope- ram litteris graecis, quas avide cupio haurire ,. ut fugiam istas molestas translationes, quae ita me torquent, ut pluris sit molestiae in legendo, quam in discendo suavitatis. Dicit. mihi Pierus se rescripturum quamprimum rem.certam, et se opinari ante Pascha litteras suas super ea re fu- turas esse Florentiae. Hoc mihi placet, nam maturius deliberare poterimus, quid sit agen- . dum, sed ego nescio, an ita cito. possim disce- dere, prout existimabam; non quia immutatus sim , sed quia oportet consilium sumi ex tempore. Scripseram tibi hunc. Dominum meum dedis- se mihi Ecclesiolam quandam Curatam , quam parvi existimabam ; quia nolebam subire onus sacerdotii. Verum nudius tertius contulit mihi aliam XL. librarum deductis expensis, et priore dimissa, hanc sum consecutus. Nisi Beneficium esset Curatum, nog optarem amplius; sed onus Curae me gravat nimis. Credo me inventurum pro hac Beneficium liberum, et sine Cura XX. librarum: hoc si fieri poterit, satis est mihi, nec opto amplius: verumtamen nescio quando hoc

LIBER 75

inveniam; neque scio, an sit melius isto venire, prout res nunc se habent, an expectare paulum, quaerens an possem banc facere permutationem. Accedit etiam, quia dubito, an Dominus hic in- dignetur adversum me, si peterem licentiam ita de repente; licet hoc judicem parvi momenti. Petam enim pro sex mensibus animo redeundi, et vetus est proverbium , in itinere componuntur sarcinae. Ut autem non dubites propter haec de. reditu meo, pro certo tibi affirmo, me non esse futurum hic ultra mensem Maii, nisi forsan causa societatis reperiendae paulo amplius esset demorandum, quod ultra festum Joannis non poterit esse. Quia vero sumus incerti, quid. sit cras futurum, te rogo, ut secreto haec teneas. Nam si in Hungariam proficiscar, erit. ignotum. omnibus, praeter paucos; quin simulabo me huc venturum , et istos pascam verbis. De Secretariatu autem parum curo. Magni faciant illum alii sicut volunt, quia etsi omnia deficiant, est hic , unde vivam, et opulenter. Vale et Nicolam nostrum saluta. Londini die V. Martii. (1) Si haberes cito responsum a Petro, scribas illud mihi quam pri- mum ; quia ut dixi, nescio, an potero discedere, ut cupio: comparanda est enim pecunia pro viatico; et illam excerpere oportet ex Benefi- cio; nam iste nil daret. Inveniam aliquem ami- cum, qui mutuet aliquid super fructibus: vende- ró in erba.

U

(t) Anni , ut opinor , 14123.

76 POGGII EPISTOL E

EPISTOLA XIX. Poggius sal. pl. dicit Nicolao suo.

Scripsi tibi tribus epistolis mihi placere, quod. offerebat Pierus noster Lambertescus, dum- modo proficiscerer ad rem certam. Ipse ultinüs ad me litteris, se quamprimum abiturum affir- zat, et quod nunc mente versat, opere promit- tit effecturum, cum primum eo venerit , seque rescripturum ad. me Florentiam. Hoc si fiet, cito rem componemus. Ego hic ero, quod corradam €x beneficio meo aliquas pecunias ad commeatum; mam aliunde facultas non adest: non tamen tar- dabo ultra mensem Majum , nisi forsan societa- tis reperiendae causa. Tecum autem, et cum Nicola discutiam, et me, et mea; et melius, ut opinor, consilium capiemus. Oportet etiam me Romam proficisci pro negotiolis meis. Capiam vero licentiam ab hoc Domino pro sex mensibus, asserens me reversurum ; postmodum, ut ait Te- rentius: gallina cecinit , interdixit aruspex etc. Ideo hoc negotium nemini pandas; nam simu- latione opus erit propter multa, quae conferam tecum. Vale Londini die XVI: Martii (1). Mittito has litteras, quae his sunt alligatae, ad cogna- tum meum, ita ut non deveniant in ahorum manus.

(1) Anni , ut opinor , 1422.

LIBER I. 27

EPISTOLA XX. Poggius pl: sal: dicit Nicolao suo.

Scripsi ad te pluribus litteris, me abiturum ad vos hoc mense Maii, aut amplius ad festum Joannis Daptistae eo animo, ut sequerer consi- lium tuum, et Petri Lamberteschi in eo, quod Petrus offert in Hungaria: et quia posterioribus litteris asseruit, se rescripturum Florentiam ad te, quid in hoc egisset certi, ne ad spem profici- scerer incertam, ideo ultimis meis litteris te ro- gavi, ut cum ipse dixisset responsionem suam futuram esse Florentiae mense Martio, aut ante Pascha, velles me quamprimum facere certiorem responsionis suae, quod miror te adhuc non fe- cisse, si tamen ille respondit. Nollem enim tan- quam, ut aiunt, muscam sine capite proficisci, praesertim cum consulat mihi amicus quidam ex Curia, ut hic expectem usque ad Concilium futurum, cum pessimus sit Curiae status. Ego tamen sub spe verborum Petri jam recessissem, nisi retineret me Beneficium, quod contulit mihi Dominus iste, quod cum sit Curatum nolo illud tenere diutius propter onus Curae, quod reputo maximum, sed quaero illud permutare cum ali- quo Beneficio, quod vacet Cura, et quod simplex possit clericus obtinere; et jam sum in practica, quae tamen non potest cito concludi, ut opta- rem; sed tamen infra duos menses spero me, quod cupio, perfecturum. Offertur mihi Canoni-

;:9 | POGGII EPISTOL E

catus quidam, qui ubicumque terrarum esser , redderet mihi centum florenos annuis redditi- bus, aut ad minus LXXX. Haec si assequor, nolo amplius, et finem imponam. desideriis habendi aut opes, aut dignitates, vacans studiis littera- rum, prout semper concupivi. Nam, ut saepius ad te scripsi, hic semper fuit animus meus, et ob eam rem hac veni, ut aliquid parum conse- querer, quo liber viverem, et in studiis; quod. elsi omnia deficiant, jam videor me consecutum. Si tamen existimatio, et desiderium Petri habe- bit locum, id capiam, quod offert. Nam mihi prae caeteris placet, et si honesto exercitio, prout illud est, possem mihi vitam parare in posterum, forsan relinquerem Beneficium, quod licet sit sine Cura, tamen sollicitudine , et onere non caret. Ideo te rogo, ut cum primum potes, me certiorem facias, quid responderit Petrus. Ego interim permutabo hoc Beneficium , quo fa- cto statim veniam ad vos: quia etiam si Petri spe frustrarer, oportet me ire usque in Curiam Romanam. Vale, et rescribe. Londini die XXV. Maii. (1)

EPISTOLA. XXL Póg ggius pl: sal: dicit Nicolao $LO de CI: Redditae sunt heri mihi ib te litterae, quas legi summa cum voluptate propter ea quae

scribis. Primum quidem gaudeo; te incon lit-

(1) Anni, ut opinor, 1423. |

L I B E RÀ I. | 79

teras meas, quibus tibi respondi, et Petro, me secuturum consilium vestrum, et in hac senten- tia persisto; sed'ut paulo ante ad te scripsi , ne- queo ita cito venire ad. vos, ut cupiebam , nam

ulum morae faciendum est. Posteaquam asse- cutus fui hoc Beneficium , quaesivi semper illud permutare pro alio, quod careat Cura, quod adhuc non reperio, et in hoc omnem adhibeo diligentiam. Cum primum id fecero, ad vos pro- ficiscar; sin vero nequeam reperire quod cupio, expectabo quoad habeam responsum a Petro, quid certi afferat in re nostra. Et si quidem scri- bet, prout spero, non morabor amplius, hoc Be- neficium habens;loco malefici. At si non posset perficere, quae obtulerat, necessitate compulsus, hic exspectabo usque ad Concilium futurum, in- tentus interim permutationi , quam dixi. Non enim videtur mihi esse sani consili relinquere hoc parum, quod sum tanto labore consecutus sub spe quadam, quae nos posset fallere. Ideo me- lius videtur expectandum quoad Petrus respon- deat, et secundum litteras suas ex tempore con- silium capiemus. Hoc tibi affirmo, si certum quid scribat, me quantocius discessurum postha- bito Beneficio, si interim non permutavero illud. Quidam me duobus jam mensibus suspensum tenet promittens mihi daturum praebendam quandam pro hac Ecclesia: nunc autem. cum rem urgerem, et ad calcem cuperem pervenire , recessit a promissis suis. Credere verbis istorum esL, ac si auribus lupum teneas. Tu vero da ope- ram, ut cum primum Petrus responderit , me

.. 80 POGGII. EPISTOL;E

de eo facias certiorem: nam hoc solum expecto. Nec dubites volo; si dabitur ocium, et tempus describendi gesta illius, aliquid agam, quod pro- babis. Cor bonum adest mihi: nescio, an vires aderint: tamen /abor omnia vincit improbus. Quatuor his annis nullam dedi operam studiis humanitatis, nec legi librum, quod ad eloquen- tiam spectaret; quod ex ipsis litteris meis potes conjicere. Non enim sunt, quales esse consueve- re; sed tamen brevi tempore redigar in priorem statum. Cum priores rerum scriptores considero, deterreor a scribendo; cum vero nostri temporis, nonnihil confido, sperans me paucis inferiorem futurum , si omnino nervos intendero. Tuum ve- ro sit studium, ut quamprimum certior fiam re- sponsionis Petri. De Archiepiscopo Mediolanen- si (1) quae scribis laetatus sum, si tamen vera sunt. Est enim res digna triumpho, inventio tam singularium auctorum: sed mihi non fit verisi- mile. Nam Archiepiscopus is homo est, qui si quid tale reperisset , et secum asportasset saltem transcribendos tales libros. Vereor autem, ne audita pro certis affirmet, ut saepius fieri solet. Quid tu putas virum tantae dignitatis fultum imperi patrocinio, sumumaeque auctoritatis ali- quid difficultatis habiturum fuisse in assequendo libros , cum illos postulasset ab illis onagris bar- baris, si eos invenisset, ut narras? Illis quidem loco beneficii fuisset tradere eos libros viro , qui apud Imperatorem pro se intercedere potuisset. Praeterea natura amici paulum est ambitiofh ,

(1) Bartholomeeus Caprs.

LIBER L 83

non aspernatur laudem , neque gloriam; si tales historicos reperisset, personasset ipsemet buccina. nihil occultans, neque opus esset eum rogare, ultro se offerret. Ego vermis, quemdam conduxi scriptorem in Germania; quanto magis moster potuisset non unicum, sed plures parasse scripto- res? Equidem tunc credam, cum videro. Nam de Oratore quod ais repertum esse Laudae (1), idque Franciscum: Barbarum testari, credo, quod illi affirmant; et hoc magnum est lucrum. Quod res, quae erant Pisis, egressae sunt e carcere, placet mihi, deque eo tibi gratias ago. Vale , meque ama. Saluta verbis meis Nicolam. Londini die X. Junii. (2) |

EPISTOLA XXII. Poggius Nicolao suo pl. sal. dicit.

Ut alia epistola ad te scripsi, nihil aliud. me hic tenet, nisi cura permutandi hoc Benefi- ciolum, quod. defectu temporum | multo tenuius est, quam ferebatur. Nollem enim, id quod. tan- to et temporis impendio quaesivi, et animi sol- licitudine, nunc amittere vitio festinandi. Si his duobus mensibus emerserit aliquid , quod cupio, concludam statim, atque ad vos veniam ; sin au- tem nihil invenero, etiam veniam ad vos. Át si Petrus certum quid responderit, quod sequi, aut probare possimus, non expectabo, neque permu-

|. (1) A Gerardo Landriauo Laudis Pompejae Episcopo. (2; Anni, ut opinor, 1412. ; Vol. 1. 16

82 POGGII EPISTOL/E

tationem, neque fixionem, sed relictis omnibus non veniam solum, sed volabo. Non enim credas me hic libentius esse, quam in patria ; sed ut scis, diutius quam necesse fuerat, hoc saxum volvo, respiciens ad quietem futuram, quae tamen spes mihi videtur ridicula sperare in hac vita aliquid quietis, in qua nihil est stabile, sed continuo motu exagitatum. Equidem persaepe me ipsum rideo, qui inde quietis modum quaeram , unde permulti sapientes summam inquietudinis mole- stiam id arbitrantes summopere fugerunt. Illa esset via liberior. relinquere omnia . haec , quae mundi sunt, inanes curas, molestias, et saeculi cogitationes, et in paupertatis, hoc est libertatis, ac verae quielis, et salutis portum confugere. Sed hoc paucorum est munus; nec nisi illorum, quos Pater attraxerit, ut inquit Veritas. Ego autem sequor communem opinionem, ut quomodo ho- mines amicos se dicunt multos habere, cum pau- cissimi sint, et fuerint, ita ego quietam vitam appellem eam, in qua minimum sit molestia- rum; hanc ego, vel temporum, vel aetatis vitio corruptus, diutius concupivi, nescio an recta via. Nam, ut alias ad te scripsi, non ignoro, quam grave sit subire onus clerici, et quanta cura oporteat eos torqueri, si qua sint conscientia , qui ex Beneficio vivunt. Cum enim praemia non dentur nisi laboranti; qui non laborat, ut ait Apostolus, non manducet. Haec tamen dicuntur facilius, quam fiant, et vulgo aiunt, satius est in manibus Dei incidere, quam hominis. Sed ta- men si opus Petri, hoc est. promissio , perficere-

LIBER IL | 8X

tur, relinquerem ista sacra, ad quae nonnis? invitus accedo: non quod religionem. spernam aliquo. modo, sed quia non confido me talem futurum, qualem describunt. esse debere. Ideo quam maxime exopto, ut Petrus perficiat , quae vellemus. Nam quod Cardinalis Pisanus scribit de secretariatu, placet mihi propter honorem: caeterum. illud officium , non libertatis initium est, sed officina servitutis. Intellige, quid dico: non ego illam quaero libertatem, quae vacet omni cura, ac molestia; nam. id quondam fuit, et apud saeculum prius;.sed illam in qua paucio- ribus sim . subjectus, quam Tullius: ait, vivere ut velis. Prior sanctior. esset, sed Spiritus, ubt vult. spirat ;, non volentis , . neque. | currentis , sed miserentis .est Dei, qui. potens .est Íàá: cere cum voluerit non ex meritis, sed. ex. vo- cante. In hac. vita: Ámbrosius (1) est. noster, quem ego. judico felicissimum: .repufat enim omnia ut stercus, ut Christum lucrifaciat. Nos quibus tantae non adsunt animi vires,.hanc me- diocritatem cupimus sectari, in qua Deum se- quentes, non: omnino mundo serviámus, Cum tamen ad vos venero, discutiemus diligenter hoc fasciculum cogitationum mearum, atque exami-

(1) Ambrosius Traversarius Generalis Camaldulensis, vir grae- cis , latinisque litteris doctus. Paulus Corlesius sic de eo loquitur. », Erat in boc homine ineshaustus quidam legendi amor; nullum enim patiebatur esse vacuum tempus. Quotidie aut scribebat , aut aliquid ex graecis , latinisque litteris mandabat. Plura tamen orsus est quam absolverit. Nemo certe plus studii quam ille ad eruendos ex adyto priscorum libros adhibuit. ,, Ambrosii epi- stolas , una cum ejus vita , Laurentius Mehus edidit Florentiae

au. 1359.

84 POGGII EPISTOLA

mabimus quid maxime sit opus facto. Videtur mihi ridiculum quandoque recte consideranti haec mea tam exquisita futurae quietis, futuri- «ue. temporis consideratio, et tam longa provisio futurae vitae, ad quam conservandam nihilo est opus preeter victum , et. vestitum, qui facillime comparatur, praesertim: ab homine non ignavo. Sed haec coram. Libros Tullii de Oratore perfe- ctos, itemque: Oratorem, et Brutum integros esse repertos (1) summe gaudeo, neque mihi quicquam est molestius, quam: quod. nequeo fieri quampri- mum hujus. particeps voluptatis. Spero autem cito fieri. Reliquis, quae scribis, non. est opus réscribere. Déum rogo: ut. satisfaciat ; desideriolo meo, ut quamprimum possim ad vos redire. Sed Petrum, hoc est ejus. epistolam, expecto prae eaeteris, ut non semper cogar figere in ventum cogitatus meos. Vale, et xe ut soles, ama. Lon- dini die XXV. Junii..(3) De pannis, qui domum delati sunt, ago tibi ipe et quidem ingentes. Saluta. Nicolam nostrum. BET

(9 Vid. Ep. auper. "uL

ix (9 Anni , ut opinor , i423.

POGGH | EPISTOL ..

OLI BER. SECUNDUS

jp ws : EE ' . T EDEN ]

. . EPISTOLA I. Poggius pl. sal. dicit JVicolao $0 dulcissimo Ha» a te litteras diu, multumque doddens- tas, quibus maximam cepi .animo voluptatem. His respondebo paucis, quamvis multa scribas, quia te ipsum expecto , ut coram communice; mus.. O quanta jucunditas te praesente! Quot confabulationes! Quot. sermones rerum varia- rum! jam jam videor tecum. loqui, audire no- tas et reddere voces: Cosmus praecessit , atque est nobiscum bonus praecursor. [s mihi spem dedit indubiam te propediem affuturnm ; nam nisi impedisset . asperitas hiemis, quae. 'te; tirun- culum deterrebat , asseverabat, te «cum eo fuisse, venturum. Sed non dubitat quae tua est

868 , POGGII EPISTOL/E

voluntas, quin adsis quamprimum. Ego domun- culam quamdam contiguam cepi, .ad quam di- vertas, ut solus cum sola esse possis. Bonam habebis cameram, vel solus, vel cum socia, quae tibi pedes fricet, si fueris fessus. Non po- teris nisi tarde venire, etiam si paulo post ve- nias, quia omnia sunt parata. Ego ipse si prae- sciero. adventum: tuum;.occurram tibi in via. Cosmus equos tibi spondet, et servientem , si quidem deessent tibi, et ibidem Poggius tuus. Habebis vel mulam, vel equum, qui suavi- . ter te feret, et sine conquassatione,, adeo ut etiam equitans in utramvis aurem licet dor- mias. Neque est, quod timeas pestem: aer est optimus. In hac illuvie barbarorum, qua paulo ante omnia foetore oppressa tenebantur $ nonnulli mortui sunt; nec mirum: ita urbem faece, stercore, spurcitia , et pediculis refersere. Verum postquam Jubilaeus transiit, omnes re- ctissime valent; neque solum non est. pestis , sed ne suspicio quidem. Nam si quid esset, non sum ita demens, ut te ad locum pestilentem vocarem: quamobrem non venientem, sed advolantem fac videamus. Tolle moras, ac ter- giversationes omnes, atque excute non solum segnitiem, sed mollitiem. Mulierculae est, neque frigus posse pati, neque calorem. Fac pups di cotesto tuo guidalesca, e vedi come regge

martello. Instat Quadragesima, tempus apsi- mum. videndae urbis; itaque fac venias, neque socium quaeras, nam ea est causa: morae. Nos te expectamus summo cum desiderio. Cave sis nos

LIBER IL |. 87 frustreris: nam tibi perpetuum bellum indicam absque ferialibus. Vale, et epistolae tuae respon- sionem praesens expecta. Rome die XII. Fe-

bruarii 1423. (1). EPISTOLA II. Poggius pl. sal. dicit NNiccolao suo.

Recepi abs te epistolam paucis verbis con- scriptam, ad quam non est opus rescribere; nihil enim continet, quod postulet sibi respon- deri praeter unum, quod petis ad te scribi, de statu scilicet meo, quod paucis absolvi potest. Ego effectus sum Secretarius Pontificis, et qui- dem nullis precibus, vel admodum paucis. Id mihi placet ob recuperatam dignitatem, qua

(1) Ex anni nota hujus Epistolae erroris arguitur eruditissimus Corniani (Secoli della letteratura Italiana T'om. 2. pag.65. ed Bri- riae an- 1818. ) dum asserit Poggium Hungariam peragrasse; evi- dens enim est eum pollicitatione Petri Lamberteschi posthabita, consilium sequutum esse Cardinalis Pisani,a quo ad Secretariatum in Romana Curia invitabatur. Sed nil mirum, cum idem Cornianus villam Poggii Valdarninam apud Terramnovam , collocet prope Fesulanos montes. Videtur etiam non multam fidem esse haben- dam eidem scriptori narranti, Poggium superstitionibus vulgari- bus fuisse addictum , et ejus abjectionem, atque importunitatem eruenti ex eo quod in Oratione ad Nicolaum V. laudat novum Poutificem, et postulat ab eo ut Poggii sui non obliviscatur , eique subsidio sit, quasi notissime virtus hujus docti , ac sanctissimi viri non excuset Poggium a vitio assentationis, et familiaritas quae semper fuit inter eos, et longa Poggii servitus justum non red- dant, quod a. Pontifice expostulat, scilicet, ut én mentem veniat priscorum amicorum, et ejus potissimum qui jam veteranus in Cu- ria miles, eam per quadraginta annos, cum minori emolumento quam deceat viro non alieno a virtute, et studiis humanitatis, fue- , Fa scquutus.

88 POGGII EPISTOL/E olim fueram potitus, sed quid acturus sim me- &cio, quoad. veniat Episcopus Vintoniensis. Pon- tifex libenter me vidit. Conjiciam cito, condu- cat ne mihi manere in Curia, an redire ad Britannos. Parere tempori semper sapientis est habitum. Si videro me. hac via consecuturum , quod cupio, hoc est aliquod sustentaculum , tum. adhaeream: quiescens in studiis, hic manebo. Sin vero minus, tentabo omnia, ut eo tendam, quo jamdudum anhelo. Non obliviscaris, quod olim tibi dixi de praedio illo emendo ad vitam , dummodo liberum sit a vectigalibus. Volo enim vacare, si potero, hac molestia praestantiarum, postquam ita loqui oportet. Cinthius Roma- nus (1), questus est mecum factam sibi esse a te. nonnullam injuriam propter librum illum toties. denegatum. Purgavi te, meque simul, omnia a te bono animo asserens esse facta. Di- xi librum cito conscribi debere: sollicitat me. quotidie purtiella (sic) bene. Rogo te, ut librum transcribas , et an inceperis me facito certiorem. Mittas ad me rogo singula commentariola mea, hoc est, excerpta illa ex variis libris, quos legi, quae sunt plurima , ac dispersa: collige simul omnia, oro te, et ad me quamprimum mmaittas. Vale. Romae die XV. Maii 1423. Cupio habere de Oratore, Brutum, et Oratorem: ideo te rogo, ut illi ad me quamprimum mittas, si illos. habes; sin auteni, sumas mutuo a Nicola , vcl alio, prout opus erit, et simul curato, ut ha- beam membranas ad ea opera transcribenda ne- (1) Vide supra pag. a1.

LIBER IL 89

cessarias, quia animus est aut illa scribere, aut facere conscribi. Scripsi ad. Franciscum Barba- rum rogans, ut mittat nobis orationes Tullii, quas habet méas. Resigna litteras, si vis, illis- que perlectis cura, ut obsignatae ad illum fe- rantur. Rogo te, ut mittas mihi epistolam illam, - quam ad te scripsi de Balneis, cum essem in Alemannia, idque quamprimum.

EPISTOLA IIL Poggius pl. sal. dicit Nicolao suo V. CI.

Ex epistola tua video te diligentem esse in lis, quae te rogavi. De pecuniis, quod quae- ris, quantum expendi velim, ego ipse nescio, quid certum exprimam , primum quia non sunm pecuniosus, tum quia pretium saepius aut inci- tat emptorem, ut ultra propositum agat, aut deterret. Erat animus expendere usque ad CCCC. aureos, non quod tot habeam, sed quia spera- bam portiunculam quamdam a te sumere mu- tuo, quamdam ab alio, et ex fructibus tibi pri- mis restituere. Sed nescio quid agam: perturbat me quasi imminens, ut video, bellum, cujus facile video initium ; exitum , et finem diffici- lem. Juvenis est, et potens, (1) et cui nocert non potest, nisi profluvio pecuniarum nostra- rum. Potuit olim resisti parvo opere, nunc vero

(1) Loquitur certe de Philippo Maria Mediolani Duce, et de bello ; quod ab eo parabatur. Vide 4mmirato Storie Fiorentine P. 1, T. 2, p. 100!. et seq.

Vol. I. : 1l

go POGGII EPISTOL €

non ita; quamquam hic nulla fit, vel admodum parva aestimatio Forolivii, cuius administratio- nem cepit, et eam servat nomine pueri (1). Nam quod ais de Pontifice (2), non licet mihi loqui. Tantum dico , si quid sentiret adversus rempubli- cam nostram non esset grande miraculum, si pensares quot ansae ei olim per nonnullos datae sunt (3). Non est meum dijudicare de tantis re- " bus: hoc solum cuperem, ut vel sciremus, vel vellemus ferre pacem, nunc effundemus ultro pecunias. Horrida terribili fremit Africa terra tumultu. Sed haec satis. Ibunt ista secundum Dei volun- tatem. Id vellem curare, ne praestantiarum onus me pessundaret. Vide, quid reperias, et quale sit id quod vendi debet; qui fructus , quod onus si aliquid deberet solvi, nihil agi volo. Commisi hoc idem cuidam. amico meo civi Senensi. Credo me reperturum aliquid melius, et liberius ibi quam Florentiae. Ego quieti intendi animum. Si hac emptione id consequi possem, effice quod optamus; si vero minus, nolo me pluribus la- boribus implicare. Rescribe quid invenias, et consilium in ea re tuum. Si non potero esse Florentiae, ero alibi, nihil me movent ]loca: ubi quies erit, et bene ibi erit , et patria. Pon- tifex sátis benigne me videt; spero etiam re- spiciet. Non ero importunus, neque molestus in

(1) Thebaldus Ordelafius, Ceorgii Tyranni Forolivii filius , tuuc annum decimnm vix attingens.

(2) Martino V.

(3) Vide Vitam Poggii Tom, 1, pag. 132.

..LIBER Il. 91 lis principiis, quae cum ómnibus gravia sunt, tum mihi praesertim in omni re consueverunt esse. gravissima. Sed. ut scis labor omnia vincit. improbus. Res habui, quas ad me misisti. Vestes. illae attritae, quae penes te sunt, cupio ut ven- dantur, investiga te oro, cujus pretii existant ,. et quid unaquaeque aestimetur, et me .de eo fa- cias certiorem ; nam si non erunt nimium abje- ctae, vendi volo. Mittas ad me quamprimum ' potes formulas illas, quae spectant. ad, Curiam; nam indigeo ipsis. Reliqua item , quae postulavi ,. cura, ut. ad me deferantur, Allatus egt mihi ex, Colonia XV. Liber Petroni Arbitri, quem cu- : ravi transcribendum | modo , . cum illac. iter feci. Mittas ad me. oro. Bucolicam: Calpurnii, et .par- , : ticulam Petronii, quas misi tibi ex, Britannia; . nec :obliviscaris commentariola mes ; nam. multa. sunt ills "eub Cura ut valeas. Romae, XAXVHL Maii riis

EPISTOLA m.

E e

Paggius pl: sal: dicit Nieolos suo. - dota

isi lectis iis litterio, mS mee a nu accepi, tum propter ea, qnae scribis; tum quia. vidi te paulo commotum propter litteras ad. te, meas. lta oportet, ut quemádmodum, equis, ignavis. et tardis. opus est ; calcaribus, ita ; tu. stimulo exagiteris quandoque , neque enim ali- ter rescripsisses .ad. omnia ; nisi luna. ascendisset Capricornum. Sed unum est, quod omissis jocis

92 POGGII EPISTOL/E

te velim pro nostra amicitia monere. Cum omnia rüihi placuissent, quae in tuis litteris continen- tar, illud. solum moleste legi ; quod de Nicola scribis, ut video, subiratus. Credo ipsum non respondisse tibi humaniter prout dignitas tua, et amicitia vestra postulabat. -Oportuit ferre ae- quó animo; quae enim impetu quodam iracundo. fiunt; non judicio et consilio, levius aéstiman- da sunt::mos gerendus est naturae hominum, et moribus nostris, qui difficiliter tolluntur prie-

sertim invelerati. Multa- insunt nobis vitia , quee '

cum tolli nequeant, aequa: mente surit ferenda, ut. potius toleremius m&orbos amicoruá» propter. amicitiath coitsérvandam , quam. jucunditatem consuetudinis, iet: benivolentiae abjciamus, ut witemus et vitia. Scis, : quae sint. leges amicitiae; stis; quam proclivis sit hatura hominum ad la-. psum; scis, quam 'rará' virtus; scis etiam inter amicissimos persaepe dissensiones ,: cohtentio- nesque incidisse: haec culpa est passionum, quae ultro veniunt . inspératae, ét nos cogunt subito multa loqui, quorum nos statim poenitet: ra- lio haec debet :modetari, neque permittere, ut ferantur longius; quare te rogo mi Nicolae, ut st quid: est; quod :te verbo ille offenderit, non putes Nieolam fuisse, sed impetum quemdam velociorem, qui statim evanuit. Alteri forsan id debüit mirum videri, tibi vero, qui ejus natu- rüm mosti, turpe est ejus verbis turbari, prae- sertim cum ii fervores cito. refrigescant. Con- serva, te 'oro, 'Nicolam :nostrum, non solum ti- bi, sed et mihi, atque uterd prudentia tua,

LIBE HR Il 93 . quim tum legendo àdeptus es, tum vero expe- riendo. Ut verum dicam, :molestissimum mihlà. fuit, quod te sensi ita commotum, tum quia. vidi causám me fuisse hujusce rei, tum quia opto te quieto . esse animo. Itaque si mihi rem . gratam cupis facere, redde te nobis eum, qui: fueras. Placet , quod adhibiturus sis diligentiam is rebus, de quibus saepius scripsi, quas non est necesse amplius récerisere. Verum ea fiant , quae possunt fieri; caetera auj differantur in ' tempus. commodum ,:aüt abjiciantur. Si venie- mus Senas, prout spero, coram alloquemur, et de singulis communicabimus. unà, Bescripsi ad Franciscum Barbarum de Orationibus meis, to- gavique Nicolam, ut tibi ostenderet litteras. H- le neque respondet , neque librum mittit. Nescio sen epistolae fuerint ei redditae, de hoc velim - certior fieri; nam si mihi constiterit fuisse reddi- tas, TURN postea ad. Guarinum , querar. inihi. injuriam fieri, neque pluris alium aestimabo,,. quam ipsemet:velit. — Post. haec recepi episto- lam tuam perbrevem , sed plenam humanitatis.. Quod efficis :ut . habeam opertorium pro lecto, gratum .est mibi, idque pulcrum esse putabo, quod tu ordinaris. Quum factum -erit ; id curato ad me. Romam deferri, et pecuniam sume a Nicola. Si Breviarium, et reliqua, quae cupio, nequeant reperiri, omittas, quoad. dies offeret. aliquid: dignum nobis. Petronium ad te non misi sperans ipsemet afferre ad te librum. Quod. si Spes omnino nos fallet, curato ad te deferri.

Hoc parum :est, quod distuli non negligentia,

9 X POGGII EPISTOLA

sed ex proposito. Tu vero declamatoriam facis;. me accusans tarditatis, addens te celatum de membranis Petri nostri de Canino. Haec, et . ni- hil idem ésse puto. Declama quantumlibet ; ego surdaster. Vale, et has litteras cures reddi ma- tri meae. Manu festina Romae die XI. Septem- n 1423. |

EPISTOLA V. Poggius pl. sal. dicit. Nicolao $0.

Non impeditus "— ad te non scribo, sed coactus inopia cum rerum, tum verborum. Sunt praeterea occupatiunculae quaedam, in qui- bus versor, quae non tantum ipsae me impe- diunt , quantum earum expectatio. Oportet enim. paratum esse etiam ad nutum, ne offendatur religio principum, quorum indignatio promptior est, quam remissio, si quid omittatur. In qui- busvis quoque rebus principia sunt ardua, ac difficilia; ut quod. antiquioribus in officio sit ju- cundum, promptum , ac leve, mihi sit molestum, tardum, onerosum. Sed labor omnia vincit impro-. bus. Conor ipse quoque aliquid promere me di- gnum, insinuoque me in Principis voluntatem, quem videor videre satis erga me humanum: et negotia perpauca, tamen cogitationes pluri- mae me distrahunt , omnia. timentem, ac trepi- dantem. Redditi sunt libri, quos tradidisti . Ni- colae nostro, et item quaterniones. tui, qui in- curia vectoris, et item Quintilianus, paulum

LIBE8R.IIL 95 imbre corrupti sunt. Scribo quasdam litteras . Ser Angelo Pieri contribuli meo, quibus et aliae alligatae sunt. Te rogo, ut quamprimum eas reddi cures in manibns suis, ut aliae quo- que reddantur. Credo nos tandem venturos Se- nas,si fata volent. Vale manu festina. Romae die VIII. Octobris noctu 1423. Expecto a te' litteras, et cultram, et nova Reipublicae no- strae, bellum ne speres futurum, an pacem. Loquaris cum Ser Martino, quid ei agendum videtur de facto meo, id est quomodo sit obviandum exactionibus, vel potius extorsioni- bus istis; et id mihi respondeas velim ; et item an hae litterae. reddantur tibi. Propter reliquas, quae colligatae sunt, dioc scire cupio. Nam ne- . cesse est mihi illas reddi; responde igitur quamprimum. ü

EPISTOLA VI. Poggius pl. sal. dicit Guarino suo.

Doleo mi Guarine imponi mihi quodam- modo necessitatem expostulandi tecum offen- sionem quandam, ne dicam injuriam, qua me affecit Franciscus Barbarus praeter conjunctio- em mecessitudinis nostrae, praeterque officium boni viri. Scripsi ad eum jam binas litteras familiariter, ut soleo, posteaquam Romam ve- 1l, rogans eum pro nostra amicitia, ut mihi remitteret eas Ciceronis Orationes, quas habet a-Nicolao nostro, et mea nianu conscriptas, et

96 . POGGII EPISTOL/E

mihi admodum necessarias. Át ipse nedum Ora-.

tiones remisit, sed ne verbum quidem respon-

dit ullum, vel summa negligentia usus, vel contumelia; quorum utrumvis est ahenissimum moribus, non solum hominis mecum summa benevolentia , ut puto, conjuncti, sed etiam boni, et docti viri, qualem se ille et esse vult, e haberi. Nam factum esse occupationibus, ut toto semestri non fuerit ocium paucorum versuum exarandorum, vix est, ut possim credere. Scri. berem ad eum tertio, nisi plane existimarem me nihil proficere. Nam si superiores epistolae gratae sibi fuerunt, eum oportuit respondere, praesertim amico;sin vero molestae , nolo com- mittere, ut ei sim molegtior. Equidem perma- xime miror eum, qui etiam in minimis rebus alüs dederit praecepta vivendi, in maximis sibi ipsi deesse. Te autem etiam atque etiam oro, mi Guarine, ut postquam meae litterae , neque pre- ces pondus apud eum ullum habent, tu ipse efficias, quod putabam me facturum fuisse; ut scilicet Franciscus remittat Orationes meas vel Nicolao, vel mihi. Scio te apud eum plurimum posse, vel auctoritate, vel gratia. Itaque si quid est, in quo mihi permaxime satisfacere cupis, in hoc labora, atque enitere, ut liber domum redeat: satis enim: peregrinatus est, adeo ut jam nesciat iter remeandi. Si tamen tua opera redi- bit, veniet expectatissimus: amo enim hunc li- bellum, tum propter. multa , tum imprimis quia egomet scripsi. Scis autem nos plurimum affici ad ea, quae ipsi fecimus, in quibus multum

-LIBER IL. 97 operae, curaeque- posuimus. Cura ' wt valeas; utque respondeas; ne in quo: alium reprehendo, te accusare compellar. Non enim parvo- suppli, cio evades, aequo praesertim judice. Vale iterum, meque a te amari tum permaxime existimabo, cum librum habuerimus una cum litteris tuis.

Romae Idibus Novembris. (1) | EPISTOLA VII.

Poggius pl : sal: dicit JVicolao: suo dulcissimo.

. Non respondi proximis litteris tuis, propte- rea quia existimabam te fugisse pestem , prout ajebas;.his vero litteris, quas- hódie a te- accepi, video adhuc te esse Florentiae. Gratum ést mihi te absolvise Marcellinum, idque: gratius ,: & librum :ad me. miseris; reddam: ehim egomet Pontifici, et illum demiror tam sollicitum fuisse in postulando. Cultram : habui, eaque mihi sum- me placet; est enim pulcherrimo artificio,: ét ampla: satis, et quod pluris. est,.non. magii pretii. Scripseram Nicolae, ut tibi:diceret, nis abisses, ut aliam fieri curares paulo pleniorem; haec enim leviuscula est hieme praesertim tam horrida, :et ex. eo tibi gratias ago, et' quidem ingentes. Marcellinum 'cum habuero; te. faelam certiorem. De praestantiis. meis, utendum est enim trito. verbo, et patrio, nihil amplus loquaris. Vir egregius Laurentius de — (»

(*) Anni, ut ex epistela 4. hujus libri arguitur, 1423. . ch (2), Celebris. hyjus 'etatis Jurisconsultus, kujus : vitam, eut italice Vespasianus librarius, Florentinus , ut habetur ex A. M.Bis- "eidni! V: Giunte allia "Poscana Letteratá dét. Clieeiii, iteb MSS. Biblioth. Magliabechianae. Vol. 1. 13

*

93 POGGII EPISTOLJE

mihi ait me posse egrégie defendi, cum 'sim ' beneficiatus, eamque esse viam optimam, nec periculo aliquo. conjunctam. Sed opus est, ut egomet veniam ad procurandum ista ; nam ali- ter non video fieri posse: sed quando id. futu- rum sit nescio. Adhuc nequimus aliquid. elicere certi, venturi ne simus ad Concilium nec ne: aliqui negant, alii affirmant, et adhuc sub ju- dice lis est..Si; ibimus ad vos, me conferam subito; et nunc Petronium habebitis; hanc enim causari scias füisse tarditatis: decreveram enim ilum afferre mecum; sed pependimus semper Incerti. quid fata. ferant, quo sistere detur.

Si enim credidissem. nos tamdiu hic futuros, jámdudum .Petronium ad te misissem : nec nunc quoque illum mitto, illud ipsum sperans, me Bcilicet allaturum: sed infra paucos dies certum quid. sciemus. Doleo Nicolarn nostrum angi tan- tum éx illorum morte; neque est cogitandum diutius de iis rebus, quibus nul]o pacto provi- deri potest, cujusmodi mors est. Libros Lau- rentii $i in licitationem venient, credo multum existimari Verumtamen cures oro, si quid est boni, quod haberi póssit aequo pretio, ut Pog- gius tuus aliquid habeat. Cupio enim aliquam mihi suppellectilem librorum . parare, :ut ali- quando in. ea,. quam cupimus, quiéte : vivamus. Vellem aliquam chartam Ptolomaei Geographiae, si fieri possel: in hoc cogita, si quid forte inci- derit; ac etiam Syetonium , aliosque Historicos, et , praesertim. Plutarchi viros illustres non obli viacaris. Nay Dreviaria, Bibliasque. si non. repe-

1 uo tig gs à

^. JLIBER'IL' 'g9 runtur, omititito. Brribis te! itarum Bibienamz quodcumque: consilium ceperis, Deus secuhdet. Sed 1niror,.cur non potius Romam venias: hic est aer puru$; ferum ;ommium opuléntia;, : vinoi exeapto. Jam. XXX,.: annis praedicas, velle te Romaui videre ; tempus nunquam. fuit oppertue lius;'sümma hie pax ; summa: reram: trábquile litas ; iter. seeutum; hospicia/ on malas via:lé- vi55: praeterea; : quod: pluris: existimo; ;est^diib Poggius:tüus- quo Cum: esse non'erit 'tibr; ut opinor ;: ibjucutdum. - Colloquemur ^una; dies , bt Boetes^ itinaecwjvemus; eruerus: du don. YB- sigia 'àntiquitqtum ; texeinus varium sermonem non ipse Jupiter erit beatior nobis. Habeo 'prge« terea domunculam, ad quam poteris divertere, non erit tibi!:opus/.mhgnd appalath; etiam si nudus venias, est unde provideatur tibi: nullus erit; XibÁ labor) ego canina sübnuinstrabo, "nl Vin utramvis aurem quietus dormias. Delibera igitur ad. xios:; veriiey;aed ebi dneegsse: magno codsilio. Mittamictibr: obysarni Semascvaulanmy means; et ientiodwemi cobu^ familiari, pui terconducat ab id décreiveris; quod:.ut fulias yper wosteamd ami ciiam ttiam 'tatiudi etiam; teogo.Nfhilisst vai Nieolue; quód mihigeatius possis fbcere;tOh qua corstimuliuta-essot! huel: — eb onini^parq tt: Gerfeota / si Nicolaus; Pogptesqud ung IRomme essent ^ Unum.dneberosle!nostrs&qmi: confabnlatied n&m (Papatpi anteferpem. Muta ieituri phopositum) eV büc veis requete" terreatilóngitudordtineris) dut hiémig ssperitis; Eqüutn ,^tél imultm 'bebebib petoptirnarmi, et'quae te suqvitet! portet ]famulunt :

YQ0 POGGII 'EPISTOL/E | praetereá tibi :seryientem ; quid "plura? Egomet pro &e . veniam!, et hisce: humeris. portabo. He- scribe. id, quod;. vides :mihi placere, veltu. po- tàus; veni. Vale, et, me ama. Mittas. mihi.oro

eratióhes Tullii in: papyro,.et item . illas. quas. detuli.;ex : : Monasterio: Cluniacensi; nam Framci- scüs. dBanbarus mihi : facit injuriam. : Scribe ..ad. illam; oro, tu..qui. libellim. ad..eum;. xnisishi- Babes. epistolam. longarn , et manu. veloci | scxi- ptam noctaque. Romae die. , VI... Novembris 3433. Dicas: Nienlae , el aliis, qui ;solgunt ipe-. cunmias y; quod, ;Mlos;; 1 9: florenos: y jWoS:;t misi; sel- vendos matxi, de. Áratzi meo, quia maker: éo

SABE Men uarbeut Pera ej mb sug neu Quermsb soebap pao bs Quiebntameb nian 1 M íi: TEE EPISTOLA »VIIL.: ; han pif zullaa iib) saissiisosq sbnu to Qesiue kuirbua

ii Poggisis 1$al. dicit: Lonaria desti Feci

"ipi E boe P» : e dubeuh eli diu MSITP ZREZTEEIORIT

oi ii-Gogitabam. aliquid: ad. te. er HAIR di-: acessunx;a. Ue. Imeunx wt? revocatem i:consugtüj dinem, bostyam :ad ke scribenda, jamdudum ;; tien; locoruux interyalloi tuni. neghgentiacintetz dissumi ifeis.c enim ) vetuso illad: ;npstrüs. iinati- uum ifaisse;adi exercitationem dicendi, ut; eHaiu praqsentes quapdoqué mujuid litzeris;colloquere-. »uroilque; diutius;a.atóhis:ebt obseryaludb- Que; ire pérmagnun. fractus capiabamus exercita-, tienis npstzaey ;/cümy fre. requirentà iquidet ;ula (roi. Kénbac occurrant »et,sententjae: ad..scribino dita atcnramnd tae, : Sed; 3iescio i quo. panté: val memdmuYet. ingepiisi asit énienry. dnos,

, LIBER: IL - POL:

ra non ,solum scriptione, sed ne. cogitatione quidem dignum aliquid occurrebat etiani atque etiam . cogitanti. Neque enim de rebus privatis, meque de publicis loquendi adest ulla facul- tas, cum alterae.eo sint leco, ut si deteriores paulo fiant, nullae sint futurae: in alteris: opti- mum st consilium :silere, in: quibus vel adu- latoris, quod longe abest ab officio! boni . viri, vel loquacis, ac petulantis nemen est. subeun- dum. Ágo igitur gratids, et quidem, ingentes, ut ait Gnatho ille, cuidam: homini ignoto , qui superstitione: quadam '. nodum in .scirpo quae- rens; me excitavit, . nec solum .scribendi, sed ridendi queque, et quod in primis. laudasset Zuccharus (1); affatim; lautequé.:epulàndi mate- riam praebuit nobis ob religionemn suam. Vellem similes mihi "homines in : diei dari : ebruerém te'non: litteris, :sed. longissimis : libellis;'àc fre- qnentissimis,cum labor: manus mitigaretur oris sui vitate; quam haud quaquani improbasset Epi« €urus; Hoc sit: epistolàe . argunieritum , quo med hercule saepius uterer approbantibus Musis ,. qua- rum. consilo.,: et. auxilio .haà litteras. cónscri- bendi .data : est: nobis, facultas; Cprh 'essem, pri- die in |Cantellgria, accessit. ad "me ; Antonius Luscus,(2) vir: doctissimus, qui una aderat; ac "i ( t) Tgnotus quidami gulosus; quem Pojggius pluries imemorat, ^ 11: (2) Secretarius. Pontificiusa Martino V. propter prudentiam; et eloquentiam auam singularem ad Ducem Mediolani pro iteranda pace anno 1423 missus, ut babetur ex historia Floréntina Poggii édita a/Recanato (Veneliis an. 1715. pag. 211. .lpse: Poggits finixib Lepgpm geup. coploqventem in Dialogo de Jortungevarietotelrbis

omae, qui extat inter eju$ opera ib editione Argentoratensí aun

3i, fob/50.:; jr oa nm Rc 12 bs. jut)

102 POGGIICEPISTOL £ plane subridens, manumqua. ostentans , aperien- sque: hoc hodie inquit praeter spem; opinio-. nemque lucratus sum. Erant enim.in ejus vola grossones. decem, qui cum unde, aut qua via . advenissent , pércontarer:: Modo , inquit, accessit ad me sacerdos quidam ; secretoque alloquens ait, quemdam, cujus nomen: reticebat : honoris causa, se àdiisse,, dixisseque in:cónfessione frau- dasse sese quondam Joannis Papae tempore, qui tunc erant, secretarios. de. .communibus proven- tibus, adeo ut uniuscuiusque: portio: essent grossk octo quos fatebatur restitmendos: cui cum .sa- cerdos metum injiceret , . religiohemque.,; homo donscientia rei permotus pecuhiam e vestigio réd- didit: distribugndami; quibus deberetur.: Itaque partem .suam Antoniu tradidisse, et: item reli« quis ge nomine : illius :satis. esse facturum. Hine ego effusius risi hominis 'scrupulosam: mentem; supernstitiosamque:: religionem. Quid. enim peris eu]i. fuerat. parvulam , offarn. eX eorum, ore: ;de- trahi; qui: ipsi; bestiam "integram; deglütissent.? Sed: heus tu "Antoni , inquam ,'docebo aliob quo: que decem: loben: dic: te exeoatorem: te; stamenti- Job, et-ipostula- partera» suam, ;quad pro illiüs aminia: dedatur. Ármipüit : consilium , statimque proficiscens ,; pecuniam reportavit: tum ridibundus dic, inquam,.me Leonardi Aretini nostri. megotiorum. Bestorem , cet portiunculam postula. Nunquam. enim eam floreütiam usque deferet, meliusque est: jnxta. Lupi sententiam, à nobis eam Yecipi, quam. perdi db Leónardo. Quid quaeris? Postridie tuos quoque grossos. politi

LIBER. IL - 109 sumus: hos ergo nummos cum neque restitui consilium esset , neque. agrum figuli placeret emere, non enim sanguinis pretium erat, sed mendaci, decrevimus eos Baccho et Cereri consecrare. Itaque cura demandata est Anto- nio Lusco, penes quem nummi erant, ut in horto sue non convivium instrueret, sed bao- chanale; in quo. et parentaremus Job mortuo, et tibi viyo laudes ingentissimas persolveremus. Áccepit igitur nos opipare Antonius, Cincium primo, deinde Bartholomaeum de monte Politia- no, itemque de Bardis; convivium fuit solemne festivum, risu, ac jocis plenum, et quod. pluris erat, vino optimo, quod nos loquaciores paulo reddidip atque hiláriores. Prior sermo fuit de rebus seriis, et quae sapientiam redolerent, cum vero pauxillum calefieri mensa cepit, in face- tias sapientia illa primo conversa est, tum etiam in clamores, qui tamen non excederent modum; demum edendo, potando , disceptandoque defes- 8i discessimus; ita tamen ut mihi primum in- ventori hujus convivii gratias agerent, qui ad- fuissent, tum Antonio praesenti, atque absenti tibi. Vellem ut hanc legens tantum caperes voluptatis, quantuni nos sumpsimus edentes; satis enim abunde tihi factum existimarem: sed. tamen quantamcumque capies, eam recipies loco cibi, tibique satisfactum putabis. Vale; meque ames ut soles. Romae. Kalendis Janua- riis. (1) |

(1) Anni 1424 nam colligitur ex initio hujus epistolae Poggius uunc primum scripsisse Leonardo post reditum suum ex Auglia,

104 POGGII EPISTOL£ EPISTOLA IX. Poggius pl: sal: dicit. Nicolao P". Cl:

Venit huc quidam doctus homo natione Gothus, qui peragravit magnam partem orbis ; homo quidem est ingenio acuto, sed inconstans. Idem retulit se vidisse X. decades Livii; duobus voluminibus magnis, et oblongis , scriptas litteris Longobardis, et in titulo esse unius voluminis , in eo:contineri decem decades Titi Livii, seque legisse nonnulle in iis voluminibus. Hoc ita ve- rum esse asserit, ut credi possit; retulit hoe Cardinali de Ursinis,. multisque praeterea , et omnibus eisdem verbis, ut opinor, non esse haec ab eo conficta. Quid. quaeris? Facit assertio sua; et constans vultus, ut credam aliquid. Melius est enim peccare in hanc partem, ex qua tantuni lucrum fieri posset, quam esse omnino incredu- lus. Itaque volui hoc ad te scribere, ut. loquaris. | cum Cosmo, desque solicite operam, ut haec volumina quaerantur; nam facile erit vobis. Li- bri sunt in. Monasterio de Sora , ordinis Cister- ciensium , prope. Roschild ad duo milliaria theu- tonica, hoc est, prope Lubich paulo amplius quam est iter diei unius. Árrige aures, Pamphi- le. Duo sunt volumina, magna, oblonga, litteris Longobardis , in Monasterio de Sora, ordinis Ci- stercensium, prope BRoschild, ad duo milliaria theutonica, quo adiri potest a Lubich biduo am- - plius. Cura ergo, ut. Cosmus.. scribat . quampri-

LIBER II :65

mum diligenter ad Gherardum de Bueris, ut, si opus sit, ipse eo se conferat; imo omnino. se con-. ferat ad Monasterium. Nam si hoc verum est, triumphrandum erit de Dacis. Cardinalis mittet iluc nescio quem, aut committet uni propediem discessuro. Nollem hunc tantum bolum de fau- cibus nostris cadere; itaque matura, ac diligen- - ter: ne dormias. Nam haec vir ille ita affirmavit, ut quamvis verbosior videretur, tamen nulla esset causa, cur ita impudenter mentiretur, praesertim nullo proposito mentiendi praemio. Ego igitur ille, qui vix crede quae video , adducor, ut hoc non omnino esse falsum putem, et hac una im re honestum est falli. Tu igitur curre, insta, preme Cosmum, ut aliquid expen- dat, quo litterae cito tutae deferantur. Vale. Romae die VIII. Januarii 1424. Quid autem egeritis, cura , ut sciam. Manu veloci. Dicas haec Leonardo nostro Cancellario (1). In eo monaste-- rio omnes fere Dacorum reges sepeliuntur.

EPISTOLA X. Poggius pl : sal: dicit Simoni de T'eramo (1).

Ago tibi gratias pro litteris tuis, quibus me mones, ul cautior sim in scribendo nova. Mi Simon nescio quid alii scripserunt, ego nil scri- psài domino Vintoniensi detractorium, mi fal- sum, neque aliquid, quod si publicetur, debeam (1) Leonardo Brunio Cancellario tantum designato. (3) Collector in Anglia de quo pluries supra. Vol. I. 13

106 POGGII EPISTOL/E

vel paulum erubescere. De resolutione Concilii non reperies in litteris meis. Verba subtractionis obedientiae regis Áragonum, ita simpliciter di- cta, non recolo me scripsisse, neque credo mea esse, sed quod fecit edictum, ne obediretur lit- teris Apostolicis, sine mandato suo. De haereticis item scripsi: et utinam mendacia scripsissem. Quod haec dederint disturbium rebus Papae, non fit mihi verisimile. Utinam alia non magis impedierint factum, quam scripta mea ? Locutus sum ego ipse cum Pontifice purgans me pro rei veritate; scripsique ad Dominum meum Vin- toniensem rogans, ut remittat mihi litteras illas, quas Papae sim ostensurus. lllud quod scripsi, volui esse notum Domino Vintoniensi propter utilitatem Ecclesiae , non populo: quod si ipse publicavit, quae culpa est Poggi? Prosperitas haereticorum debuit magis movere Praelatos ad obedientiam Papae, quam ad pertinaciam. Quod si hoc fecit laicos audaciores, quare publicarunt sibi nocitura? Possum ibidem dicere de Rege Aragonum; sed nolo esse longior. Itaque non est, ut culpam rerum rejiciatis in me. Ego procul absum a culpa. Willerinustuus scripsit ad quem- dam suum: eum qui talia scripsisset nova , di- gnum esse ultimo supplicio. Ipse modicum ex- pendit in nutrice talis viri, asinus mercenarius: ideo est tam profusus vitae alterius supplicii. Tergestinus quoque scripsit. Ego haec minus curo, quam credant. Nihil secretum revelavi : nil scripsi falsum: nullius famam laesi: non scri- psi ad hostem Domuni nostri, sed ad fidelissi-

LIBER IL 107 mum filium suum. Itaque omnis istarum re- . rum culpa, quam praefertis, non redundat in me, sed in Vintoniensem. Illum, non me, ac- cusent; prout dixi Cicestrensi, qui me culpavit: dixi quoque Domino nostro, me non putare Do- minum Vintoniensem ita improvidum, ut exi- stimem illum nova extulisse, quae speraret Ec- clesiae inutilia. Nam de, Cicestrensi, quod me arguis pro iis, quae scripsi, amice tu quidem facis; sed paulum erras. Ille non solum me ap- pellavit spurcissimis verbis, sed scribi quoque elterius nomine fecit Domino Vintoniensi falso mentiens..Cum esset inter nos verborum con- tentio satis honesta in secreta camera Papae, dle expuens verba ampullosa, et in.iram prosi- liens, coram pluribus dixit me vilem asinum ri baldum: sed non tuli impune: retudi eum ita ut taceret. Minatus est mihi plurimum: ego tunc fervens ira , injuria motus, et verborum contume- Jia, scripsi Vintoniensi rei enarrationem: veram : nil finxi: nil addidi: ad te quoque nescio quid : non enim recolo; sed nihil devians a veritate. Itaque non scripsi litteras maledicas; ut dicis, aut refertas jurgiis; sed veras, et ad me excusaii- dum necessarias. Quod si me cedere sibi debuisse putas, erras vehementer. Nam cum agitur de tuenda fama, de conservando honore, de infamia propulsanda , nemini parcendum est, non se quoque respicienti. Non fuit error respondere ad interrogata, sed ratio honesta. Sed haec hactenus: fecimus pacem, et factam servabo. Sed necessa- rium fuit respondere tibi, ne; culpam omnem in

ro8 POGGII EPISTOL E

me refellas. Vale. Romae manu festina die X. Fe- bruarii (1).

EPISTOLA XI.

Poggius sal. pl. dicit Leonardo .4retino.

Reddidit mihi Cosmus noster litteras tuas, quas legi summa cum voluptate. Eas vero, quas dicis ad me dudum scripsisse, expecto summo cum desiderio, non ut cognoscam causas illius molestissimae dissensionis, quae dediscendae es- sent, sed propter eloquentiam tuam. Eas si un- quam habuissem, respondissem tibi profecto: multarum rerum sum negligens; in respondendo autem litteris amicorum diligentissimus. Quod tibi satis notum puto superioribus temporibus , cum crebris epistolis colloqueremur. Te rogo majorem in modum, ut mittas mihi illas litte- ras, quae tam negligentes fuerunt in veniendo, ut vel sero percipiam ex eis, quam cupio , jucun- ditatem. Illius vero dissidii satis recte causam perspexi ex primis litteris, quas olim recepi a Nicolao, et cum essem Florentiae illud idem cognovi praesens, quod absens conjiciebam ; unius scilicet delirantis mulierculae non susceptum a te patrocinium, et ex hoc capite omnem discor-

(1) Anni, ut puto, 1424, «am loquitur de resolutione Concilii , certe Senensis , hoc incipiente anno dissoluti ; loquitur de su- btractione obedientiae Regis Aragonum , qui hoc anno bellum Pontifici indixerat ; loquitur tandem de haereticis , ut opinor, Bohemis, qui tunc plurimum molestiae afferebant Apostolicae Sedi, Vide Vitam Poggii Tom. 1. pag. 142. et 149.

LIBER IL 109 diam fluxisse. Quod si quis est omnium, qui haec molestissime ferat amborum causa, ego is- sum, qui novi quam bonis, quam sanctis prin- cipiis haec fundata, atque instituta fuit amici- tia, et deinceps longo tempore summis officiis, et mutua benevolentia conservata: hanc dirimi ob insaniam unius femellae, levissimum visum est mihi; neque te culpo, neque Nicolaum excu- so. Id fero molestissime hanc vestram dissensio- nem, quasi communem fabulam, nonnihil ma- culasse amborum famam. Ego satis novi natu- ram Nicolai, ac mores: non nego aliquid in eo. esse, quod corrigi posset. Tener est inter caete- ra, et ut ita dicam, vitreus, qui ad parvulum ictum confringitur. Sed quis est, mi Leonarde, cui non multa desint? Flaccus inquit: nam ne- mo vitiis sine nascitur: optimus ille est qui minimis urgetur: et lacobi Apostoli est aurea sententia: im multis offendimus omnes. Homo est Nicolaus, mea sententia, qui citius duci pos- sit, quam trahi. Debemus supportare invicem juxta praeceptunt Apostoli. Et ut Seneca potius vult honestare ebrietatem propter Catonem, quam dehonestare Catonem propter ebrietatem, sic ego cuperem, ut tu citius aliquam offensio- nem aequo animo tulisses propter Nicolaum , quam illum odisses propter offensionem; si qua in re te ille laeserit praeter jus amicitiae. Sed ex- pecto litteras tuas: haec scripsi non tanquam ferens certam sententiam, sed ut dolens ea, quae acciderunt praeter opinionem meam. Ego autem is sum, qui neque auxerim meam erga Nico-

-

.1310 POGGII EPISTOL.£

laum benevolentiam, neque aliquá in re dimi: nuerim amorem erga te meum. Quod si diutius fuissem Florentiae , forsan perfecissem opus ; quod inceperam, licet durum. Tu vale, et si me; ut soles, amas, rescribe saepius: nam nil mihi jucundius esse poterit litteris tuis. Romae X VIL

Kalendas Aprilis. (1).

EPISTOLA XII.

Poggius pl. sal. dicit Richardo Pethmort (2) Secretario Épiscopi l'intoniensis.

Frater amantissime, hanc epistolam non levem , ac jocosam , ut reliquae meae solent, ad. te mittere institui, sed seriam ac gravem, et vi- ro dignam; quam licet perbrevem , loco munu- culi tamen ab homine tibi aniantissinio accipias volo, et ut spero, non injucundi: nam si ea; quae ad ornandum corpus spectant, munera nobis grata esse solent, quanto gratiora , atque acce- ptiora esse debent ea, quáé ánimum: nostrum ernare possunt, et reddere pulehriorem ? Si qui- dem. corporis ornamenta rem fragilem compo- nunt, caducam, instabilem , ad modicum. du- raturam, et' cujus jacturam haud magni exi- stimandàm sapientes censueré; animi vero or- natus, ac decor, aeternus est, atque immortalis, Pune negligentia, atqué incultus, nobis in poste-

| (0 Anni, ut opinor, T , nam loquitur de transitu Poggii per

Florentiam , sicut de re non multum remota. '(2) Alibi Pettewort.

-LIDBER IL III

rum permagna poena luendus est. Quorsum, in- quies, hoc novum philosophandi genus? Ut fun- gar officio amici, cujus est proprium amare al- terum ut se ipsum, et velle ei bene esse. Relatum est mihi his diebus a quodam, cum de te roga- rem diligenter, te multo quam soleas pinguio- rem, hoc est, opulentiorem factum esse, et plura Beneficia consecutum: quod quidem vere, et ex animo gavisus sum , si modo, et conscientia ipsa non est una effecta pinguior, et illa sint tibi vera beneficia fulura. In quo cum labor sit per- magnus, haec duo tibi maxime cavenda esse arbitror: primum ne haec rerum externarum co- pia te ad inopiam redigat virtutis; quod ut plu- rimum videmus contingere: tum vero, ne haec, quae vocant beneficia, tibi, ut caeteris paene omnibus, ad maleficium redundent. Si enim animum recte advertere volueris, invenies plu- res mortalium, dum opes quaerunt, divitiis in- hiant, pecuniae student, nullam habere virtutis curam, ignaros bonarum artium; et haec Bene- ficiorum tam late patens ambitio multorum ani- mas pessundedit. Nam et sana conscientia divites fieri perdifficile est, cum quibus artibus paren- tur satis constet, veterique proverbio decantatum sit: dives aut iniquus, aut iniqui haeres : et haec superflua congeries Beneficiorum ruitura est pro- cul dubio super nos, et oppressura animum no- strum, nisi etiam novissimi quadrantis justam reddiderimus rationem: quod si facere possumus, tu ipse nosti. Difficulter quidem comprimit vitia (quae undique scaturiunt, et magno adversum

112 POGGII EPISTOLJE

nos insurgunt comitatu) corpus algens, esuriens, se castigans , nedum in luxu, in delicis, im saturitate et copia constitutum, quae opes pa- rere et Beneficia opulenta consueverupt. Itaque , mi Richarde, circumspice diligenter, ut crescen- te pondere temporalium rerum, robur quoque animi crescat ad eas sustinendas, ne onere depres- sus succumbas, et te erigere non possis. Cuidam ex gentilibus Principi decerni sibi divinos ho- nores petenti, respondit unus: vide, ne dum coelum petis, terram amittas. Ego vero tibi secus. Cave, ne dum terram appetis, amittas coelum. Habes epistolam non longam, quam si saepius legeris, si memineris, senties tibi sanum consilium datum , et intelliges profuturum. Vale, et saluta verbis meis Bildeston (1) nostrum , quem satis miror nobiscum ita silere. Romae XI. men- sis Maii (2). Recommenda me Domino, et. saluta domesticos.

EPISTOLA XIII. Poggius pl. sal. dicit 4ntonio Lusco P. C. (3)

Est Marci Tullii in secundo de Oratore libro, ut opinor, sententia : non videri sibi eum liberum esse, qui non aliquando nihil agat. Versabantur prisci illi excellentes viri in omnium gentium dominatrice republica tot variis, tum publicis,

(1) Nicolaus , alibi Bildescon, Archidiaconus V intoniensis.

(3) Anni , ut opinor , 1434.

(3) Vide supra Not. (1) pag. 101. et multo plura in Append. XXIII. ad Vit. Poggii.

LIBER IKE 20113 tum privatis in rebus, ut ad relaxandos a con- tinus curis animos, libertatis loco ponerent, si nihil agendi vacuum quandoque tempus con- cederetür. Nos vero, Àntoni, secundum eam sen- tentiam non solum liberi, sed longe omnium liberrimi sumus, ac paene dissoluti, quibus non aliquando ut ilis ad recreandum animum, sed fere. semper ad relaxandam mentem, et inge- nium per ignaviam nihil agendi omnino spa- tium concedi videmus. Neque enim demanda- tur nobis quicquam publici muneris, nec ipso otio, quod datur, frui licet observantibus nu- tum principis, et semper rerum agendarum expectatione suspensis. Miserrima igitur videtur esse conditio nostra, quibus neque otii, neque negotii ullius ratio constare potest: et dum lucelli nescio cujus spe trahimur ,nihil est certum, nihil exploratum nobis, quo constitutum bébornis vel agendi, vel quiescendi tempus, suspénsi ani- mis, atque iis rebus intenti, quae parum habeant commercii cum virtute. Át vereor ne merito et nostra plane id nobis culpa eveniat, non aliena, qui tam longe absumus ab eorum praeceptis , quos quotidie legimus, tractamus, in ore, et manibus habemus. Mihi quidem consideranti sae- pius utriusque nostrum institutionem , indignis- simum videtur esse iis studiis, quibus ab ineunte aetate dediti fuimus , iisdem capi erroribus, qui- bus plurimi mortalium , et ea sequi, ea quaerere, non quae virtus, et ratio praescribit nobis, sed quae vulgi opinio ducit esse praeclara. Nam si caeteri homines, quibus nullum ingenium , nulla

Vol. l. 14

iid — POGGII EPISTOLJE

doctrina, nulla bonarum artium insunt studia, rectam vivendi nequeunt rationem intueri, nequa- quam id mirum videri debet ; feruntur enim qua- si communis erroris impetu, quo alter alterum trudit ad ea expetenda, ad quae est omnium con- cursus, tamquam in eis sit vitae beatae finis con- stitutus, Itaque alii student opibus, et dignitati: alii honores ambiunt: quosdam vexat cupido do- minandi: nonnulli voluptatibus deduntur: plu- rimi ardent pecuniae cupiditate, ad quam cumu- landam nullum turpe facinus putant. Át vero nobis, qui majorem anteactae aetatis partem con- sumpsimus in studiis humanitatis, quae nos pre caeteris ad honestatem, et decus instituere de- buerunt, turpissimum videri debet, implicari aetatem nostram in his rebus comparandis, quas ipsi novimus nulla laude dignas: instar eorum, qui neque virtutum, neque vitiorum ullum di- scrimen norunt. Equidem satis digne admirari nequeo stultitiam nostram, qui quo plures cer-. nimus varis erroribus involvi, eo magis nos re- spicere, eo studiosius nobis consuleta deberemus, non quid caeteri faciant mali, sed quid boni nostra esset facere considerantes. Quid enim per immortalem Deum prosunt nobis litterae no- strae; quid poetarum, quid oratorum lectio ; quid inspectio moralium philosophorum ; quid libro- rum tot excellentissimorum virorum jugis per- contatio nobis contulit, quibus admonemur vir- tutem maxime in nobis habendam ; divitias, opes, dignitates, honores, reliquasque fortunae pedis- sequas, vel non appetendas, vel pro minimis

L I B E RÀ II. 115

putandas; si stultorum more ea sola admiramur, velut indocti ad ea obstupescimus, incumbimus, posthabita virtutis cura? Quod si recte animum advertere voluerimus, non solum ratione, sed exemplis quoque multerum perspectum esse no- bis debet harum rerum usum , quae tot laboribus tantopere expetuntur, instabilem esse, fragilem, ac perbrevem, ut plurimi hominum eas tum praecipue amittant, cum se miaxime illas tene- re arbitrantur. Licet referre complures olim in hac Curia tum honoris, ac dignitatis, tum pe- cuniarum ardore flagrantes, quorum alios in ipso ambitionis eursu, cum jam jam sese, quod opta- bant, ipsis manibus tenere putarent, destitutos vidimus; alios. ne tum quidem, cumi quod cu- piebant, adepti essent, eam ipsam, quam sibi proposuerant, animi quietem, et vivendi liber- tatem consecutos. Quis, ut ea recenseam , quorum - est recens iB ore omnium sermo, quis, inquam, armis Drachio (1) potentior? quis fortunatior? quis felicior habebatur? Quem adeo ex in(imo homine fortuna extulit, ut magnam partem te- neret Italiae; minaretur Pontifici; regno inhia- ret Neapolitano: qui pluribus elatus victoriis ma- jora quaedam animo concipiens, urbem Aquilanr anno obsedit , nec ullis pacis conditionibus ab ea potuit amoveri, fretus fortuna, quam se ducem: sequi fatebatur: cumque exploratam sibi victo- riam persuaderet, uha acie victus cecidit. Quod: ergo tot suderibus, tot vigiliis, tot' praeliis, spoliis , rapinis , caede; quod tanta multorum: an- (1) Braccio du Montone celeberrimus: bujus aetatis dux.

16 — POGGII EPISTOL E

norum ambitione conflarat , unus absumpsit dies. Qui casus, si priscis illis accidisset temporibus, quas illi tragoedias, quas nobis scenas exhibuis- sent? Vidimus modo Principem Salernitanum (1) virum quidem provectum ad summum poten- tiae culmen florere inter munera fortunae, ad cujus cumulatam omni ex parte felicitatem cum nihil deesse videretur, nisi ut opprimeretur Bra- chius, utpote vir sibi, et ocio infensus, atque is consilio, ac virtute Pontificis concidisset , non. licuit sibi. diutius frui gaudio potitae victoriae: sed in ipsa laetitia, in ipsa multarum urbium gratulatione, in ipsa rerum omnium felicitate, in ipso voluptatis limine, quam conceperat ex hostium strage, diem suum obiit: et tunc potis- sime exLinctus est, cum.vita esset permaxime optanda. Itaque. alterum vi, et armis, quod cu- piebat sibi vindicantem ; alterum, quod deside- rabat pace, atque ocio consecutum, fata interce- perunt. Praetereo multos nostri temporis; prio- rem ducem Mediolani, Regem Ladislaum; incliy- tum Angliae regem; quorum omnium consilia, et conatus in ipso victoriarum cursu mors in- tercepit. Praetereo multos, qui hac nostra tem- pestate ex magnis ad infima ceciderunt , quia et id futurum esset longius, et tute ea ipsa melius nosti. Superiora vero quia recentissima sunt, retuli mecum ipse admiratus rerum mortalium mutationem , varietatemque fortunae, quae omnia in ambiguo versans , nihil firmum, nihil stabile, nihil certum esse patitur in rebus humanis. Quis

(:) Jordanus Columna frater Martini V. pestilentia enecatus.

LIBER IL 117 ad hujusmodi ludum imbecillitatis nostrae non expavescere debet? Quae affert casus, fortuna tribuit, quis honores, dignitates, magistratus, opes, principatus non appeteret remissius, si eo- rum instabilitatem , ac mutationem, fragilitatem- que nostram, et hominum inanes curas fuerit contemplatus ? Perverse nimium abutimur ratio- ne divinitus nobis data, quae cum nos doceat, solam virtutis possessionem nostram esse, firmam, stabilem, fortunae vero bona aliena, incerta, caduca, ita tamen stupidi omnes, ita intenti, anhelantesque ad ea praecipitamur, ut nullo e- xemplo perterriti, nulla ratione permoti, tempe- statum fluctibus nos objicere malimus, et una cum ipsis submergi, quam iis neglectis vitam securam ducere, et quietam. Sed ut est vetus proverbium , omnia praeclara rara, pauci reperti sunt non solum nostra, sed superiorum quoque temporum memoria, qui parvo contenti ample-

cterentur honestum illud virtutis iter, quod lau-

darunt omnes, pauci vero celebraverunt : quo mi- hi laudabilior esse videtur, qui inter has diffi- cultates emergit et se erigit ad meliorem vitam. Vellem, mi doctissime Antoni, tantum in me esset roboris, ac nervorum, ut eorum, quos le- gimus , praeceptis , vel saltem aliqua ex parte ob- temperarem , et ea sequererer , quae ab ipsis do- cemur esse honesta ; ut non solum recte sentien- di, sed bene agendi quoque scientiam viderer consecutus. Enim vero majorem nobis imposi- tam esse judico necessitatem declinandi a per- versitate reliquorum , quam illis, quos reliqua-

Pd

118 POGGII EPISTOL/£E rum artium studia delectant. Aliud emim quid- dam nobis videntur polliceri haec humanitatis studia, quam aliis aliae artium facultates : haec enim nostra semota procul ab omni spe quae- stus, nulla cupiditatum irritamenta repromit- tunt nobis, sed earum contemptum, et verae virtutis viam, nihilque docent m eis, praeter se ipsa esse expetendum; nihil de coacervandis nummis; nihil de opibus comparandis nobis prae- cipiunt ; sed de his contemnendis , abjiciendisque. Itaque plures videre licet eorum , qui se his stu- düs penitus dediderunt procul ab omni ambi- tione, strepituque populari , in ocio , quiete, pau- pertateque vixisse. Át vero sive juris scientiam consideres, sive medicinae, sive plurimarum ar- tium disciplinas, quarum praeclara quidem est cognitio; reperies quaestuarias quasdanmr esse ar- tes , ac mercenarias. Nemo est enim , qui ad eas accedat scientiae causa , sed quaestus, ac lucri, quorum: si spem submoveris, in silentio erunt hae facultates, et eorum squalebunt libri situ ac pul- vere obsiti. Neque tamen ego is sum, qui bel- lum indiceendum censeam omnino his fortuitis bonis, omnino rejiciendes honores, opes, divitias, dignitates, modo haec vel honeste offerantur, vel ad ea tendatur vera virtutis via: sed virtutis rationem judico praeferendanr, qua moderatrice, reliquarum rerum cura gerenda sit: haec enim üna est, quae nobis veram largiri poterit animi quietem , quae nos vindicet in libertatem , quae vitam tribuat immortalem. Haec in idversis ani- mum. submittere, m seeundis efferre prohibebit:

LIBER IL dug haec dolorem, paupertatem , mortem , reliquaque quae homines veluti magna exhorrent mala , mi- nime formidanda docebit. Haec nos instruet im-

perandum cupiditatibus ; refraenandas voluptates;

libidines coercendas ; nihil. optandum , nihil. du- cendum in bonis, quod sit subjectum temeritati fortunae. Erigamus nos igitur aliquando, Antoni,

et animum nostrum ad suimet contemplationem ,

cogitationemque evocemus ; cogitemus haec o- mnia,in quibus curas nostras plus aequo poni- mus, esse una nobiscum interitura; solius virtu- tis cultum magni faciendum , qui ne mortuis quidem potest auferri. Referamus nos ad studia nostra , et haec inflata fortunae beneficia pro eo- rum precio aestimemus: tempus autem, quod hactenus per socordiam fluxit, collocemus in his | cogitationibus quae sunt libero homine dignae: excitemus animum ad eas curas, quibus efficiatur melior, atque erectior a contagione mortali. ]l- lud vero prae caeteris est adnitendum , ut tot vi- giliae, tot lucubrationes, tot anni quot posuimus in variarum rerum lectione, aliquid videantur nobis profecisse; ne operam , et oleum veteri pro- verbio perdidisse existimemus, neve in eorum numero adscribamur, quos ait Ápostolus semper discentes, nunquam pervenientes ad scientiam veritatis. Habes epistolam verbosiorem , quae for- san alis esset molesta, tibi vero scio, pro tua humanitate, atque in me benevolentia, quo lon- gior fuerim in scribendo, eo jucundiorem me esse

futurum. Vale Tibure VI. Kalendas Julii. (1)

(1!) Anni 1424, nam loquitur de Brachii interitu sicut de recen.

TORNANO ROREUERSR TEPTHRERE PR DEEP quer um apu PU Det p Se DL LE n EPA P —-

120 POGGII EPISTOL E

EPISTOLA XIV.

Poggius pl. sal. dicit Petro Donato 4rchiepiscopo Cretensi (1).

Cum visitassem pridie Abbatem Monssterit Rosacensis, qui hac iter fecit iturus pro Legato in Picenum, post verba, quae primo congressu communiter haberi solent, quaesivi de te impri- mis diligenter, et an esses Praeneste, quo te con- tuleras pridie, quam ego recessissem: qui cunr mihi dixisset te revertisse Tibur, non receptunr a Praenestinis ob timorem inferendae pestis, de- testans illorum immanem rusticitatem admira- tus sum paulo te repetiisse eumdem locum, quenx ipsum fugeras conservandae salutis gtatia, ac non potius alio divertisse; praesertim cum et tam multi in ea urbe mrrbo interirent , et tanr multa sint oppida circunxr salubri aere, in qui- bus absque ulla suspicione esse potuisses. Hoc si abs te factum est propter animi magnitudinem, ut qui contemnas , quam caeteri reformidant mortem, et hanc fragilem, momentaneamque vi-- tam non pluris, quanr a sapientibus aestimanda

tissimo eventu. Brachius autem una acie victus prope Aquilam ini- tio hujus mensis interfectus est.

(1) Petrus Donatus prius Archiepiscopus Cretensis , deinde Costellanus , ac tertio Patavinus Episcopus , fuit vir insignis pie- tate; de doctis et literarum studiosis beaemeritus; Juris Civilis , et Canonici peritissimus , plura Apostolicae Sedis munera gessit, tum in Concilio Basileensi, tum in Perusinae urbis regimine , cu& praeerat eo ipso anno quo ex Castellano Antistite renuntiatus fuit Patavinus.

LIBER IL r2! Bit , facias, laudo. certe. animum , ac fortitudinem tuam, qui ita animatus sis, ut firmam, stabilem: que vitam, huic labenti et caducae anteponas. Sin vero aliud quidpiam te movit, ut longius a Pon- tifice abesse nolis, vide an satis consulto feceris, qui objeceris te in vitae discrimen propter nesaio quam incertam. rerum futurarum. significatio- nem. Sed tamen ea te sapientia praeditum scio; ut omne consilium in agendo tuum , mature et prudenter a te susceptum cogár existimare: ui quanquam tua salus maxime. me solicitum te- neat, tamen hoc uno consoler, quod gravi sa- pientique deliberatione, et egisse te omnia , et acturum confidazm. Cupio quidenr, ut superior causa te impulerit ad redeundum Tibur ; quam nos alii propter imbecillitatem mentis , animique angustias aufugimus terrore commoti. Et id quo- que erat aequius fieri ab eis, qui ad aliorum exemplum constituti. sunt. Sed multos tum: pa- vor exanimat, verentes hoc nomen mortis; tunm vero maxime conscientia dictorum, ac factorum, quorum: aliquando nobis apud illum tremendum judicem . aeternum ratio reddenda est. Libet pau- lum, mi Petre, philosophari tecum, qui me nóm solum loquentem. serio, sed fabulantem quoque pro tna singulari humanitate libenter soles au- dire. Libet autem: non ostentandi causa, quod vitium longe a me abest, sed cum tecum collo- quendi viro omnium eruditissimo, tum vero quia ita fert praesentis temporis. ratio, quae uti- nam ut timere, ita quoque aliquid dignum viro 10s sapere docuisset. Equidem non meam, quae Vol. 1. 15

| |

1232 POGGII EPISTOL E

nulla est, sed multorum prudentium, ut haben- tur, atque excellentium virorum sapientiam de- sidero, qui admodum soliciti, atque intenti exi- stunt ad evitandam. pestilentiam metu mortis, et quidem corporeae, nullam habentes omnino curam mortis animorum; loca trasmutant ; se- cretiora quaedam petunt; amant solitudinem ; hominum fugiunt congressum ; exquisitioribus utuntur dapibus ad praescriptum medici, cujus consilio parent. Atque haec omnia, ut haec mo- les corporea, tam. egregium, tam salutiferum opus, diutius conservetur: cum interim de ani- mis. verbum nullum: ii soli, moesti, sordidi , in- culti , squalentesque jacent in tenebris, et carcere ooeco omni ope destitüti. Et cum ipsi aegri, an- xique multis obruantur pestiferis morbis , qui illos ad internecionem ducunt , nullus accersitur medicus. nulla: parantur medicamenta , sed eos negligentia nostra perire sinimus. Átqui cum multis ex rebus, cum vel ex hoc maxime perspi- cere licet communem hominum insaniam. Nam cum duplex sit interitus, unus corporum, alter animorum, corporum quidem, quem nullo pacto vitare possumus , studiosissime fugimus, animo- rum vero, qui vivant ne an intereant in nostra est potestate, etiam ultro appetere videmur, igna- ri omnium, ac rationis expertes. Nos corpus no- strum colimus tamquam deum, quicquid expo- Scit, damus; vetat , imperat , praescribit , nos ejus paremus imperio; nos ad illius arbitrium aetatem agimus nostram, ad ejus cultum , pompam , fa- stum, atque ornatum studia nostra ponentes:

"^ LIBER Il. . 123

coelum, terram, maria, deos atque homines pro ipsius augmento fatigantes; quod "potius compri- mere, spernere, exercere deberemus, atque-ejus vim minuere tanquam omnium malorum irrita- mentum. Át vero animum , qui ipse deus est in nobis, hoc est, divina pars quaedam , humilem, abjectum , moerentem, ac sordidatum reorum more, in compedibus et vinculis captum tene- mus; nihil ei opis, nihil damus auxilii in coeno jacenti, ac sordibus: qui cum aegrotet, sitiat, atque esuriat, et medicum negamus, et cibum. Quod si nos illum, prout decet, non servi, sed domini loco haberemus; si bonis artibus excoleremus; si vitae ejus, quae futura est aeterna, curam ali- quam subiremus;si de ejus interitu aeque ac corporis perturbaremur: profecto: non essemus adeo pavidi ad finem nostrum ; non adeo an- Xiaremur soliciti ad fugam; sed aequo animo susciperemus diem nobis constitutum, in quo et malorum praesentium finis esset futurus, et la- borum praemia, nosque hac corporis sarcina exui facile pateremur evolaturi ad liberiorem vitam, in qua nulla esset mors extimescenda. Sed nos veluti pecora dediti ventri, et ocio ignavo, vitam, ut inquit Sallustius, veluti peregrinantes transi- mus, quibus corpus voluptati, anima oneri fuit; qui videntes, scientesque nos perditum imus, ac nullo exemplo, nulla doctrina, nulla ratione de- flectimur ab iis curis, quae in nostrammet perni- ciem redundant. Sed haec hactenus. Redeo ad illud superius, unde haec ducta .sunt. Si tu ob eam causam Tibure te contines, quod vere phi-

TaÁ POGGII EPISTOL/E dosophus evaseris, cujus vita, ut nosti, ommis praemeditatio mortis esse debet, bene est, et id summa laude dignum, tibique gratulor philoso- phanti. Verum cupio abs te scire, quid agas, quae vitae institutio, qui victus, in quam philo- sophorum sectam deveneris. Epicurei dissoluti sunt nimis: Stoici severiores: mediocritatem Pe- Tipatetici servant, admittunt divitias, dignitates non aspernantur: hos censeo amplectendos. De zne autem si quaeras, quid agam ; pessum id qui- dem unico verbo expedire: statur: vel si pluri- bus unico versu: Vivo equidem, vitamque extre- ma per omnia duco. Si tamen singularius id cu- pis, accipe paucis. Posteaquam veni Reate, con- duxi demunculam penes flumen ingens satis, quod praeterfluit civitatem. Mane visito Eccle- siam orandi causa, tum domum rediens pertran- seo forum circumspiciens, atque emens , si quid usui est, et praesertim melones, quorum cogni- tionem Zuccharus existimabat perdifficilem, et ob eam rem absque intermedio emendos censebat. Neque tantum me movet exemplum Zucchari , quantum Horatii auctoritas; qui ipse poeta egre- gius, laudans vitam suam, scribit se Romae urbis omnium celeberrimae solitum deambulare forum percontantem , quanti olus, aut far emeretur: multo magis ego homuncio prae illius excellen- tia in hac urbe rusticana, quod in usum meum sit, emere, nullam reprehensionem timeo. Tum domi lego aliquid, aut scribo sedens in deam- bulatorio propter fluvium ad aquae murmur: indulgeo deinde corpori, quantum sat est: ma-

'" LIPER II. 125

fna vero pars temporis consumitur deambulan- do: nam et est aer hic frigidiusculus, et loca amoena admodum, et ad deambulationem ac- commodata. Quod autem facio plurimi, nulla hic audio nova ; nulla bella; nullos rerum tumul- tus; non quaeri sentio, quid Aragonum, quid Francorum parent reges; quid Dux Mediolani ; quid Florentini moliantur. Non audio: molestias Archipiratarum terrestrium, militiae nostrum temporum, quos ultra Sauromatas vellem hinc esse abreptos. Fruor quiete animi: nam corpus sibi consulit; neque me solicitat cupido ulla lu- cri: quin potius illa me torquebant, cum essem Tibure, si quem conveneram ex nostris: heus tu nunquidnam novi? Unus mortuus est, alter mo- rituro proximus: Nunquid aliud? Novi milites conscribuntur; aliqua obsidio paratur: Tudertum deditionem fecit; Perusini legatos misere: nescio - quod castellum secessionem parat, et sexcenta alia sudorum plena, quae dediscenda essent, si scirentur: hic vero his inanibus fabellis, ac mo- lestiis vacamus. Hujus vitae vellem te fieri par- ticipem, si id esset futurum in rem tuam. Nam tunc nihil nobis deesset ad absolutam, cumula- tamque ex omni parte voluptatem. Nam licet hic quoque loci Epicurum fieri, et eum , qui aqua, et polenta hospitem recipiebat ; et eum qui titillatione sensuum vitam efficit beatam. Si aderis, utramvis capere licebit: tibi tamen soli, 8i priorem elegeris. Virum clarissimum Ánto- nium Luscum, si praesens est, verbis meis sal-

126 POGGII EPISTOLZ£E vere jube, et item Razelem (1) confabulatorem nostrum. Vale,et me ama, ut soles; imprimisque cura, ut valeas, ut tecum deinceps philosophe-

mur. Ad X. Kalendas Augustas (2) Reate.

EPISTOLA XV. Poggius S. P. D. IVicolao | (3).

Non putabam in universa Graecia tantum esse latinarum litterarum, quantum in te uno conspexi. Duas enim abs te litteras accepi , tanta elegantia nitoreque conscriptas , ut admiratus equidem fuerim tibi inter alienigenas viventi tam incorruptam patrii soli eloquentiam per- mansisse. Et ad primas quidem litteras respon- sum exaraveram, dandum illi ipsi Religioso, qui tuas ad me detulerat; praedixerat enim mihi se propediem abiturum fore, proinde litteras para- ram, se enim venturum ad me, ac litteras susce- pturum; quod tamen non fecit. Álias postmo- dum accepi litteras, tarditatem meam accusan- tes, et nihilominus gratias agentes, quod. illi Re. hgioso, quem mihi commendaveras, non defue- rim. Ex quo igitur postremo intelligere potuisti me laeto animo suscepisse amicitiam tuam , quod

(1) Razellus Bononiensis fabulatorum princeps , qui una cum Luosco , et Cincio in Bug:ale , id est in aula. secretio ri mendacio- rum veluti officina , facetias a Poggio collectas enarrabat, Vide Poggii Opera ed. Argent. an. 1513. fol. 184. t.

(3) Auni,ut videtur ex epistola praecedenti et ex epistola

XVII. infra, 14324. (3) 1guotus qui sit, et unde.

LIBER IL 127

homini ignoto, tuis apud me litteris commenda- to, ita me volentem, et cupientem obtuli, ut pro- tinus nihil fieri potuisset cum vera sighificatione amoris erga te mei. Quod si responsum turc non habuisti, culpa in me non fuit, qui responsum paraveram, ut supra dixi. Nec tam venerabilem ilum ac praestantissimum Religiosum carpo. Multa enim tam longum iter.aggressuros occu- pant et distrahunt. Sed praeterita omittamus, et ea dicamus , quae ad rem nostram pertinent. Ego, mi Nicolae, perquam libenter te in amicitiam recipio , virum bene literatum et perhumanum, et deme, plusquam ipsemet postulo, egregie sentientem. Estoque. posthac nobis amicitia :non vulgaris , sed qua boni viri inter se diligunt, non emolumenti spe, sed comprobatione virtutis ; haec enim amicitia stabilis est. Quod autem offers operam tuam in Graecis voluminibus comparan- . dis, pergratissimum est. Rogo et obsecro des ope- ram, ut mihi emantur volumina, quae tibi no- minatim in schedula his litteris inclusa exprimo. Studebis tamen potius vetustos quàm novos, si modo haberi possunt. Tu igitur *hunc laborem mihi gratissimum assumas. Ego autem, ut aliqua hic comparentur, curabo. Vale. Ad X. Kalendas Augustas (1). Reate.

(1) Anni t424. ut apparet ex loco a quo scripta est, ubi Poggius pestis fugiendae causa per duos ferme menses , is habetur ex se- quentibus epistolis » permansit,

138 — POGGII EPISTOLA

EPISTOLA XVL

Poggius pl. sal. dicit Francisco Episcope 4quensi..

Cum vellem aliquid instituto mee, et pro nostra amicitia ad te scribere, quo me tecum etiam absentem cupide. loqui videres, neque sane quid certum occurreret; sumpsit deinde epistola ex hodierna lectione argumentum. Nam cum re- volvens 'Tragoedias Senecae legendi studio in "Thyeste eum locum , in quo chorus bonam men- tem regnare dicens, laudat vitam quietam , et solitariam, optans in eam extremos sibi dies con- cedi: haesi paulum a legendo, dehinc etiam atque etiam eam partem relegi considerans, quam ve- ra essent verba illa, quamque salubria. generi mortalium, si ea sequeremur. Àit enim. inter CAPUAE |

Rex est , qui posuit metus, Et diri mala pectoris ; Quem non ambitio potens ,. Et nungeam stabilis faeor Z'ulgi praecipitem movet ;. Qui tuto positus loco

Infra se videt omnia.

Mens regnum bona possidet. Stet quicunque volet potens "Aulae culmine lubrico ; Me dulcis saturet quies.

LIBER I. 129

Obscuro positus loco

Leni perfruar otio:

JVullis nota Quiritibus |

44etas per tacitum fluat. | E

Sic cum transierint mei zr di

JVullo cui strepitu dies,

Plebejus moriar senex.

; Jlli mors gravis incubat , SE L

Qui notus nimis omnibus, ^ ' -

. Jgnotus moritur sibi. — gR* Cs E

Hóc in loco cum multa mecum ipse versa: rer ocii cupidus , optaremque similem mihi dari vivendi facultatem, venit in mentem mihi, tum multorum, qui talem sibi vitae cursum elege:- runt, tum vero maxime, quia recens est exei- plum " praestantissimi viti Fràncisci Petrarcae; qui magno animo spernens, atque'abjiciens om: nem curam opum, ac dignitatum, quae tunc ei a Pontifice offerebantur, fugiensque potentiorum limina, ad quae magnis praemiis imvitabatur, vitam quietàm , ac procul a strepitu: rerum teme poralium constitutam, et dicto, et facto Compro- pavit. Edidit enim libellum de vita solitária; ut nosti, et habitavit plurimum apud fontem Sor- gae, vivens non solum sibi; quod ipsum perma- gnum. est; sed aliis quoque exemplum praebens recte honesteque vivendi. Fuit ille vir sapiens animi magni, atque erecti ad majora quaedam, spernens fortunae munera, átque háec omnia, quae caeteros exagitant ac vexant, infra se putans: et támen tanta virtutis ejus fuit fama, ut eà

Vol. I. 16

130 — POGGII EPISTOLJE ipsa quae summo studio fugiebat , ultro sibi a magnis viris deferrentur. Nam et a summo illius aetatis rege multum honoratus est, et ad publica munera saepe summa cum dignitate assumptus, in quibus late ipsius claruit sapientia. Ita virtus tanti viri, cum latere etiam abdita non posset, summis non caruit honoribus: qui ocio littera- rum consenescens, vitaeque consulens tum prae- senti, tum futurae ita concessit in fata, ut ejus nomen futurum sit apud posteros immortale. Qua quidem in re dolendum est, tam paucos extitissa deinceps imitatores industriae suae, praesertim cum tam mult sint in unoquoque doctrinae genere viri excellentes, qui et jure deberent , et possent, si vellent. Hic nequeo satis admirari consilium tum nostrum, qui in sae- culo yersamur, tum eorum, qui saeculo renun- tiarunt ; qui cum Christiani nuncupemur, quid enim dicam, sumus, tam longe absumus ab ob- servantia mandatorum Dei: qui cum: quotidie legamus .doctissimos viros tum Gentiles, tum Khristianos, tam perte, tamen .calcamus con- 4ilia, et praecepta quae ab illis docemur tam salutaria; tam sancta. Beferti sunt libri Gen- lum optimis quidem praeceptis, quibus pro- bant nobis mentem amni perturbatione vacuam , sibi intentam , humana .contemnentem , atque omnia virtute inferiora judicantem , imperium possidere humanum :, maxima autem premi ser- vitute eam, quae € contra ad haec inferiora. di- labatur , oblita sui, Nostri quoque .nihil aliud praedicant ; clamant, hortantur, admonent, quam.

EKIBER IL 131

haec eadem, sed perfectiori modo et via. Nam.

quod Gentilium habet philosophantium doctrina, id totum fere respicit praesentem vitam: quod vero nostri tradunt , id ita praesentis vitae ratio- nem haberi concedit, ut sit tanquam viaticum futurae, ad quam et nati, et instituti. sumus. Quid igitur causae esse censes, cur cum tot sint bonarum artium studia, tot librorum mo- numenta, tot cohortationes ad virtutem, tot mo- nitiones, tot salutifera consilia, quae etiam bar- baros ac rudes permovere deberent, tam pauci tamen reperiantur, de doctis hominibus loquor, qui studeant bonae menti, qui non magis sensi- bus quam rationi obtemperent, qui fructum ali- quem reportent studiorum praeter eum, quem ipsi sibi proposuerunt , hoc est, bona fortunae? Verisimum quippe illud est, quod Apostolus Paulus protulit voce divina: radicem malorum omnium esse cupiditatem. Haec illa est, quae nos ab recto tramite seducit, quae nos rapit, torquet, versat : haec animum perturbat, et ino- pem reddit consilii: haec doctos indoctos facit , et eos, qui sibi sapere videntur, omnes virtutis ignaros: ad hanc nos studia , doctrinasque referi- mus, et nostras cogitationes. Quotum enim quem- que reperies eorum, qui se ad liberales doctri- nas contulerunt, qui scientiam velit assequi tan- quam vitae suae futuram ducem, ac non potius veluti ministram cupiditatum?

Rara avis in terris , corvo quoque rarior albo. Missos faciamus oratores, et poetas: nam alte- rum genus pluribus jàm saeculis jacet, alterum

N

33^. POGGII EPISTOLAE

esse desit; quos tamen si quis ulla ex parte de- gustavit, statim producit in medium supellecti- lem suam auctionem faciens. Multi existunt, quos delectat studium philosophiae ; rari, qui in ejus acquiescant cognitione: quod si qui sunt, ii in rerum naturalium contemplatione defixi tolera- biliores videntur , reliqui traducunt eam ad usum medicinae optimae pecuniarum conciliatricis. Nonnulli philosophiam eatenus attingunt, quate- nus magistri suscipiabt gradum: quó nomine in- flati aut gannientes, strepentesque in scholis pe- cunias aucupantur, aut se dicant inertiae Bene- ficiorum ecclesiasticorum. Una est scientiarum omnium parens, et regina, quam Theologiam vo- eant , cujus perfectionem ipse nos docuit Salvator. Ád hanc perdiscendam quam multi se conferant ,

vides; quanquam multi illius se profiteantur ma- gistros. Sed animadve:te quaeso , quam ii procul absint ab arte ejus vitae, cujus magisterium susceperunt. Hanc quoque rem pretiosissimam convertere ad quaestum; qui ut nomen magistri sortiti sunt, alii sub eo nomine ampla petunt Beneficia, dispensationes vero ampliores ut duo aut tria curata Beneficia obtineant, cum nullius suscipiant curam, quasi doctis errare, et. delin- quere magis liceat , quam indoctis; alii soluti a vinculo religionis vagantur libere per urbes, lo- ca obsoleta fugiunt, splendidiorem ducunt vi- tam, lautioribus utuntur vestibus, honores vero, fastigia, dignitates tanta ambiunt molestia, ut non petere, sed extorquere velle videantur, omnem pervertentes theologicam disciplinam.

"

LIBER IL 133

Cum enim non solum, ut facienda doceant, sed etiam ut docenda faciant, admoneantur a Sal- vatore nostro , qui prius facere coepit, quam do- cere: id agunt tamen, ut ob eam rem videantur didicisse, ne quid penitus agerent eorum , quae didicere. Qui enim praedicat non furandum, fu- ratur, qui non moechandum , moechatur, ut ait Apostolus. Dimitto medicos, palam est enim quid sequantur, quorum labor dignus est prae- mio, cum sit nobis plurimum salubris, et eorum ars admodnm necessaria. De iis vero, quos le- gistas vocant, et canonistas, haud dubium est. omne studium ipsorum, operam, curam, diligen- tiam in opibus, divitis, atque ambitione fun- datam. Itaque ii nunquam solitudinem quaerunt; nullum otium; nullam neque corporis, neque animi quietem; nullum tempus vacuum mole- stiis: sed forum, lites, jurgia, et quicquid ambi- tio mala suadet, soliciti pecuniis, honoribusque intenti. Neque id mirum. Ipsi ne quidem eorum doctores, quorum sententias tanquam e sacrario Apollinis editas habent, non erubescunt testari in libris suis, hanc esse professionem scientiae ipsorum. Decantant enim, cum ad leges cohor- tari volunt , duos ineptissimos versus, velut Pla- tonis, aut Aristotelis sententiam.

Dat Galenus opes: dat. sanctio Justiniana: Ez aliis paleas, ex istis collige grana. | O vocem exitiabilem, atque execrandam! Q scientiam ignorandam, et venalem! si quidem nil aliud me doceat, quam parare, et amare divi- tias, quas contemnere, si non babeas, si vero

134 POGGII EPISTOLJE

hábeas, ad beneficentiam, liberalitatemque-con- ferre divinis, et humanis vocibus admonemur. Hejicio hanc facultatem , quatenus me instruat contra praeceptum De: thesaurizare in terra. Abi hinc ad barbaros procul, ubi non sit nomen Christi, quicunque hos edidisti versus tam im- pudenter, tam impune; qui nobilissimas scien- tias, et ad. pacem, et ad salutem generis hu- mani repertas vituperas stultitia tua, cum eas prostituis, ac prosternis pretio in modum vilis- simae meretricis. Habeas tu homo quaestuarius in pabulum perditionis tuae grana illa minime pro- futura, ex quibus oriatur tibi messis gehennae ignis necesse est. Nobis aliis relinquas oro has paleas, quas vocas logicam, poesim , philosophiam, theologiam, reliquasque praeclaras, quas nequa- quam dignus es intueri istis oculis tuis lippis: Absint a te tanquam ab homine profano, quia finem praeclarissimarum rerum collocas in coeno, et sordibus divitiarum; qui si legisses Hierony- mum dicentem , ómnes divitiae de iniquitate de- scendunt; unde et illa vulgata sententia videtur mihi esse verissima: dives, aut iniquus, aut ini- qui haeres; nunquam tu in tantum errorem pro- lapsus fuisses. Neque vero Francisce volo, exi- stimes me aliqua in re detrahere scientiae juris: est enim res epregia, cogmitione' dignissima, et quasi justitiae interpres, et defensatrix, sine qua nec coetus hominum, nec civitates esse potuis- sent. Sed ego tum hanc, tum reliquarum artium doctrinas suscipiendas ea ratione puto, ut per éas cognoscamus, quid appetendum sit, quidve

LIBE RB Il. 135 fugiendum, ut declinantes a malo, et quod bo- num est agentes potiamur post hujus vitae cur- riculum optato quietis portu: huc studiorum, atque actiopum nostrarum finem referre debe- mus. Quod si opes, divitiae, dignitas iis adjician- tur, atque offerantur honeste, non arbitror ul- lo modo esse rejiciendas. Necessaria enim sunt multa nobis adminicula ad banc vitam , quae laborando, vigilando, bene agendo quaerere, lau- dabile est. In omnibus tamen statuendus est mo- dus cupiditati , quae nos sola praecipites agit. Sed ut eo referatur, unde digressus est sermo ad te meus, quam pauci sint, qui in deligendo genere vitae Franciscum Petrarcam sequantur, et ejus rei causam plane vides. Trahimur omnes non sapientiae cupiditate, aut virtutis; sed honorum, et lucri: in quorum possessionem cum yenimus, sunt enim res inquietze, deturbant nos ex arce ho- nestatis, nec ullum in rebus tenere modumi si- nunt. Sumus enim omnes, ut comicus ait, dete- riores licentia. Ut mihi persaepe rectius sentire videantur qui omnino litteras negligunt, quam qui illarum sunt studiosi. Nam nihil prodest di- dicisse , si cessas benefacere; ut est vetus senten- tia: quin etiam gravius imminet judicium eis, qui per doctrinam, quam qui per inscitiam erra- verunt. Séd haec in promptu sunt , et multorum sermonibus vulgata. Id autem sapientis viri ita reprehendere errata . caeterorum, ut vitia sua e- mendet ; ne dum alterius, ut mali solent medici, salutem quaerit, obliviscatur suae. Opto praestari mihi adeo, ut mihi ipsi possim consulere, quem.

136 POGGII EPISTOLAE ultra, quam satis est, pessundant mah mores, et premunt vitia. Cognosco id, et hoc nonnullam spem mei corrigendi aliquando affert. Nam ut Epicurus ait: initium est. salutis notitia peccati. Scripsi ad te:epistolam satis verbosam et quae forsan aliquorum aures offenderet : te autem scie modice laturum, ac patienter ineptiàs meas, et locus ipse, quem ego mihi solitarium feci, et li- - bri, quibus frequenter utor, reddunt me paulo "verbosiorem. Vale, mei memor. Te-oro, ut in tem- pore majorem in modum me commendes sum- "mo Pontifici, non quidem vulgari, ut solent, more, sed exquisitiori quodam ac dilicentiort; ut plane intelligat non vilem esse recommenda- tionem tuam. Nosti quid dicam. Ángelottum ve- TÓ, Cincium, Bartholomaeumque de Monte Poli- tiano nomine: meo salvere jube; quos omnes cu-

pio bene uere neus die V. Mensis Augusti. (1). : EPISTOL Á XVII

Poggius Nicolao suo pl. sal. dicit.

Mirabar, ilt hoc esset, quod post 'discessum tuum nihil litterarum a te habuissem, quibus nossem, quid ageres, quonam in loco esses: nihil enim unquam de te novi , quamvis saepius investigarim ; propterea non potui ad te Scribere, quia incertus eram, quorsum mitten- 'dae essent litterae. Ipse quoque etiam vagus fui: Cum . enim brad se Curia contülisset , sque — (1) Anni (qadj.- à

LIBER IL 137

ibi plurimi peste interirent, Pontifex autem se in pistrinum quoddam abdidisset; ego pluris faciens vitam, quam quaestum, recessi Reate, ibique me continui summa cum animi quiete mensibus fere duobus, vacans libris nostris omni rerum strepiu vacuus. Couscripsi ibidem duas epistolas, unam ad Archiepiscopum Cretensem ; ad Episcopum Aquensem alteram. Tertiam quo- que ex Tibure dederam antea ad Antonium Lu- scum, quas transcribi faciam, atque ad te mit- tam; non quia sunt te dignae, sed ut eas le- gens, sunt enim longiusculae, abducaris paulum a curis, quae te quoque ultra, quam satis est, premunt. Scio enmmg te non solunr me ipsum , sed etiam scripta mea amare, atque ea tanti facere, ut persaepe, quemadmodum stultis eve- nire consuevit, quos laudando ad cursum inci- tamus, me laudationibus tuis impuleris ad scri- bendum. Sicut autem Caecilius, ut opinor, satis- fieri sibi putavit, si a Cosentinis probaretur, ita ego dum tibi satisfaciam, reliquos non. ma- enifacio. Sed nimis multa de ineptiis meis. Gau- deo te sospitem rediisse Florentiam. Ea enim tempora imminent, ut quicquid damni non eve- nit, id deputari in lucro debeat. Quod multis molestiis te vexari scribis, doleo tui causa , quem cupio quietum esse, et omni vacuum perturba- tone. Sed mihi crede, non es solus: omnes ve- xamur: tota. haec vita molesta est, et ibi prae- cipue sunt permagnae molestiae; ubi minimae putantur; culpa tamen ommnis in nobis residet: Dos eas quaerimus, et abditas investigamus ; non Vol. I. 17

138 POGGII EPISTOLJE

opprimunt nisi volentes. In me caeterorum fa- cio conjecturam ; si essem contentus iis, quae me decent, liberius viverem ac rectius, et abs- que labore: nunc autem sudo ad superflua infe- rens cogitationes meas, in tempusque prospiciens, quod fortasse non dabitur. Quemadmodum et de fratre contigit: cogitaveram dare ei uxorem, omniaque subministrare, quae essent necessaria ad nutriendum familiam,